پیش دانشگاهی
پیش‌دانشگاهی
در نظام آموزشی ایران سال آخر تحصیلات قبل از دانشگاه پیش‌دانشگاهی نامیده می‌شود. معاونت متوسطه نظری مهارتی سازمان‌های آموزش و پرورش بر این مقطع نظارت دارند. بر اساس قانون سال ۱۳۹۰ دانش آموزان در این مقطع باید در کلاس های خود به طور حضوری شرکت کنند.
حذف دوره‌ی پیش‌دانشگاهی
دوره‌ی پیش‌دانشگاهی بر اساس رای تاریخ ۱۳۸۸/۱۱/۲۷ و در راستای سند تحویل بنیادین آموزش و پرورش حذف شد.
تغییر نام پیش دانشگاهی
در سال تحصیلی ۱۳۸۹ آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، نام مقطع پیش دانشگاهی را به سال چهارم دبیرستان تغییر داد و مراکز دبیرستان و پیش دانشگاهی را یکی کرد.
هنرستان
دانش آموزان در ایران، در صورت تمایل به دست آوردن مهارت‌های فنی یا هنری پس از پایان سال نخست دبیرستان به هنرستان می‌روند. هنرستان یک دوره ۲ ساله آموزش فن و هنر است و بیش از ۱۰۰ رشته مختلف دارد.
افرادی که هنرستان را به پایان می‌رسانند بدون گذراندن دوره پیش دانشگاهی می‌توانند در کنکور کاردانی پیوسته(فوق دیپلم) شرکت کنند. در صورت تمایل امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر وجود دارد. شهر تبریز ( شهر اولین ها ) در موردهنرستان نیز قدیمی ترین آنها را داراست که تعدادی از آنها توسط آلمانی ها ساخته شده است مانند هنرستان فنی وحدت واقع در باغ گلستان و سایر هنرستان هایی جدید که علاوه بر فنی، حرفه ای و کاردانش نیز هستند نظیر هنرستان همت واقع در ولیعصر.
رشته‌ها در دوره فنی و حرفه‌ای
زمینه خدمات :
گروه بهداشت : کودکیاری
گروه مدیریت خانواده : مدیریت خانواده
گروه اداری و مالی : حسابداری بازرگانی
گروه کامپیوتر : کامپیوتر
گروه هنر : انیمیشن ، سینما ، صنایع دستی ، طراحی و دوخت ، مرمت آثار فرهنگی ، موسیقی مبانی آهنگسازی ، موسیقی نوازندگی سازهای ایرانی ، موسیقی نوازندگی ساز جهانی ، نقاشی ، نقشه کشی معماری ، نمایش ، پشتیبانی صحنه ، چاپ دستی ، گرافیک
زمینه صنعت :
گروه برق : الکترونیک ، الکترو تکنیک
گروه علوم و فنون دریایی : الکترونیک و مخابرات دریایی ، مکانیک موتور های دریایی ، ناوبری
گروه عمران : ساختمان ، نقشه برداری
گروه مواد : سرامیک ، صنایع شیمیایی ، صنایع نساجی ، متالوژی ، معدن
گروه مکانیک : تاسیسات ، ساخت و تولید ، صنایع فلزی ، صنایع چوب و کاغذ ، مکانیک خودرو ، نقشه کشی عمومی ، چاپ
زمینه کشاورزی :
امور دامی ، امور زراعی و باغی ، صنایع غذایی ، ماشین های کشاورزی
رشته‌ها در دوره کار دانش
زمینه ی صنعت
گروه برق
الکتروتکنیک: برق ساختمان ، برق صنعتی ، برق ماشین آلات ، تابلوسازی برق صنعتی ، تعمیر وسایل برقی خانگی ، شبکه های هوایی ، ماشین های الکتریکی ، نصب و سرویس آسانسور
الکترونیک :الكترونيك صنعتي ،تعمير تلويزيون رنگي ، تعمير دستگاههاي پزشكي ،تعمير ماشينهاي اداري ، تعميرتلفنهاي روميزي و همراه ، سيسمتهاي صوتي تصويري
کنترل: اتوماسيون صنعتي ، تعميرابزار دقيق ، ميكروكنترولر AVR
گروه سرامیک
سفالگری :سفال و لعاب ،سفالگري ، معرق كاشي ،کاشی سازی هفت رنگ
صنایع شیشه ای :شيشه گري ،شيشه گري آزمايشگاهي ،عينك سازي (اپتيك)
گروه شیمی
شیمی صنعتی:آبكاري فلزات ، فرآوري چرم
گروه عمران:
ساختمان: بتنكاري ساختمان، ساختمان سازي ، سنگ و كاشي كاري ، كارهاي عمومي ساختمان ،كارهاي فلزي ساختمان
معماری:تزئينات داخلي ساختمان ، طراحي معماري داخلي ،معماري آيينه كاري ،معماري داخلي، نقشه كشي ساختمان ، هنر آينه كاري
گروه مواد
سرامیک: سرامیک سازی
متالوژی : ريخته گري ، مدلسازي
گروه مکانیک
تاسیسات:آبگرمكن خورشيدي ، تأسيسات بهداشتي ساختمان ،تأسيسات تهويه مطبوع ساختمان، تأسيسات حرارتي برودتي ، تأسيسات گازرساني، تأسيسات گرمايي ساختمان، تعمير دستگاههاي گازسوز،تعمير چيلرتراكمي ، تعميرپمپ و شير ، دستگاههاي سردكننده
ساخت و تولید: تراشكاري ، تراشكاري CNC ،تراشكاري و فرزكاري ، تعمير ماشين ابزار ،فرزكاري ،فرزكاري CNC ، قالب سازي فلزي ، ماشين ابزار ، مكانيك صنايع ، نقشه كشي صنعتي به كمك رايانه، پلاستيك كاري
سازه های فلزی: بازرسي جوش اسكلت فلزي ، جوشكاري برق ،جوشكاري برق و گاز ،جوشكاري گاز ،جوشكاري گاز محافظ 2OC ،درو پنجره سازي آلومينيومي ، درو پنجره سازي آهني ، ورقكاري
صنایع دریایی: ساخت شناور فايبرگلاس
صنایع چوبی:تزئينات داخلي چوبي ، رنگ كاري مصنوعات چوبي ، ساخت شناورهاي چوبي صيادي ، كابينت سازي چوبي ،كاربري دستگاه CNC چوب
عیب یابی و تعمیر: تعمير برق اتومبيل ،تعمير ماشينهاي راهسازي ، تعمير موتور خودرو ، تعمير موتور ديزل دريايي ، تعمير موتور و برق خودرو ، تعمير موتورسيكلت ، تعميربدنه اتومبيل ،تعميرخودروهاي تجاري ، تعميرموتور قايق ،خدمات فني خودرو ، صافكاري نقاشي خودرو
معدن :استخراج معدن ، فرآوري سنگ
نساجی: ريسندگي ، قالي بافي ماشيني ، نساجي عمومي
چاپ : چاپ افست
زمینه ی خدمات
حمل و نقل : حمل ونقل هوايي
خدمات اجتماعی : آتشنشاني ، هتلداري و سياحتي ، پيرايشگري
خدمات غذایی : آشپزي ، كنترل توليد مواد
صنایع دستی : صنايع دستي ظريف ، هنرفرش
کامپیوتر : کامپیوتر
مالی و اداری : امور اداری ، امور بازرگاني ، امور مالی
هنر : فرهنگی ادبی ، كارهاي هنري درخانه ، موسیقی ، هنرهای تجسمی ، هنرهای نمایشی
پوشاک : خیاطی ، كفش و سراجي
بهداشت و درمان : پيراپزشكي
زمینه ی کشاورزی
امور باغی : درختكاري ، سبزيكاري ، فضاي سبز ، گل كاري
امور دام و طیور: بهداشت دام و طيور ، دام ، طيور
امور زراعی : زراعت ، گياهان دارويي
جنگل و مرتع : آبخيزداري ، جنگل ، جنگل و مرتع ، مرتع
حشراتت مفید : زنبور عسل ، كرم ابريشم
شیلات: آبزیان
صنایع غذایی : فرآورده هاي آبزيان ، فرآورده هاي دامي
ماشین های کشاورزی: تعمير ماشينهاي كشاورزي ، كاربري ماشينهاي كشاورزي
هنرکده
هنرکده . [ هَُ ن َ ک َ دَ / دِ ] (اِ مرکب ) هنرستان . هنرسرا. جای آموزش هنر: هنرکده ٔ خیاطی، هنرکده ٔ نقاشی، هنرکده ٔ صنعتی .
مدرسه
مدرسه مکان آموزشی است که برای آموزش دانش آموزان تحت رهبری معلمان طراحی شده است. در زبان امروزی به مکان‌های آموزشی پائین‌تر از سطح آموزش عالی که، آموزش عمومی در آنها صورت می‌گیرد، گفته می‌شود.
اکثر کشورها سیستم آموزشی خاصی دارند، که طبق این سیستم شرکت در مدارس اجباری می‌باشد. نام مدارس در کشورهای مختلف متفاوت است که عموما شامل مدارس ابتدایی برای کودکان و راهنمایی برای نوجوانانی که تحصیلات ابتدایی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند، می‌شود.
در ایران مدرسه‌ها در سه گروه دبستان، راهنمایی و دبیرستان (هنرستان‌ها، از نظر مقطع، برابر با دبیرستان‌ها هستند) هستند. در مدرسه کسانی هستند که مسئولیتهایی را بر عهده دارند مانند مدیر که ریاست مدرسه را بر عهده دارد و معاون‌های آموزشی، تربیتی (پرورشی)، فناوری و آموزگاران. مدرسه زیر نظر ادارهٔ اموزش و پرورش هر شهر اداره می‌شود. بجز این مدارس دانش آموزان می‌توانند برای یادگیری به مراکز دیگری قبل یا بعد از تحصیلات ابتدایی و راهنمایی مراجعه کنند.
کودکستان‌ها و مهدکودک‌ها که قبل از مدارس ابتدایی هستند برای کودکان بسیار کوچک (عموما بین ۳ تا ۵ سال) مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعد از مدارس راهنمایی و دبیرستان دانش آموزان به دانشگاه برای تحصیلات عالی می‌روند. همچنین مدارس غیر انتفاعی وجود دارند که زمانی ساخته می‌شوند که دولت نمی‌تواند از تحصیلات (رشته) خاص پشتیبانی کند یا وسایل آزمایشگاهی مناسبی را در اختیار دانش آموزان قرار نمی‌دهد. اولین مدرسه در تاریخ مدرن ایران، مدرسه دارالفنون بود که میرزا تقی خان امیر کبیر آن را در زمان ناصرالدین شاه تاسیس نمود.
پیرامون واژه
واژهٔ مدرسه که در فارسی و عربی امروز کاربرد دارد، واژه‌ای عربی و از نظر دستور زبان عربی، اسم مکان است. یعنی مکانی که محل «درس و درس خواندن و درس دادن» است.
نام مدرسه معمولا با نام معلم گره خورده است. معلم کسی است که دانش آموزان را در راه یادگیری کمک و هدایت می‌کند. در این بین به معلم دورهٔ ابتدایی (آموزگار) و به معلم دورهٔ دبیرستان (دبیر) می‌گویند.
از مدارس معروف می‌توان به مدرسه البرز و مدرسه کمال اشاره کرد.
همچنین از مدارس مذهبی معروف تهران می‌توان به مدرسه علوی، مدرسه نیکان، مدرسه صالح (منطقه ۷) و مدرسه احسان اشاره کرد.
ویژگی‌های مدارس خوب
والدین همیشه به دنبال یافتن مدرسه‌ای خوب برای تحصیل فرزند خود هستند. در زیر چند ویژگی یک مدرسهٔ خوب بیان می‌گردد.
۱- مدیر مدرسه خوب دارای برنامه آموزشی و تقو یم اجرایی سالانه فعالیت‌ها و ... می‌باشد. ۲- عوامل آموزشی مدرسه خوب با دانش آموزان دوست و رفیق هستند. ۳- معلمین از سواد کافی برخوردارند و با مسایل تعلیم و تربیت و روانشناسی آشنایی دارند. ۴- تعامل مناسبی بین عوامل آموزشگاه و دانش آموزان و اولیاء برقرار است. ۵- نظام مشاوره‌ای مدرسه خوب، کارا و اثربخش است. ۶ - مدرسه خوب دانش آموز را با مهارت‌های زندگی آشنا می‌کند به نحوی که به راحتی می‌تواند، وارد جامعه شود. ۷ - در مدرسه خوب، میراث فرهنگی، وطن دوستی، احترام به نیاکان و تاریخ و پرچم و ... گرامی داشته می شو د. ۸- فضای آموزشی مدرسه خوب (کلاس درس) متناسب با سن و پایه تحصیلی دانش آموزان محرک و جذاب است. ۹- فضای فرهنگی، هنری و فن آوری برای رفع نیازهای علمی و تحقیقی دانش آموزان مهیا می‌باشد. ۱۰- مدرسه خوب به شکوفایی استعداد و توانایی جسمی دانش آموزان اهتمام دارد و در جهت تامین فضا و امکانات ورزشی کوشا می‌باشد. ۱۱- در مدرسه خوب فضای نمازخانه رغبت انگیز، سالن‌ها وسیع و تمیز، سرویس‌های بهداشتی تمیز و استاندارد می‌باشد. ۱۲- مدرسه خوب به بهداشت روحی دانش آموزان توجه کافی دارد و با ایجاد کتابخانه، آزمایشگاه، اتاق خلاقیت و سالن سمعی و بصری در جهت تامین آن می‌کوشد. ۱۳- محیط آموزشی گویای معماری ایرانی و اسلامی و دارای پیام فرهنگی هنری است. ۱۴-گوش کردن به حرف معلم و دانستن درس. و ...
این مطلب برداشتی آزاد از مقاله‌ای در سایت مدرسه آنلاین است.
مدارس سنتی سواحل خلیج فارس
در سواحل جنوبی نیز مدارس از نظر شکل کالبدی و نوع مصالح همانند مساجد می‌باشند و همان تمهیداتی که جهت فراهم نمودن شرایط آسایش برای مساجد انجام می‌شد، برای مدارس نیز صورت می‌گرفت. این تمهیدات که در بناهایی با حیاط مرکزی و یا حیاط در یک سمت بنا بکار گرفته شده‌اند شامل: ارتفاع زیاد فضاهای مسکونی، بادگیرهای حجیم چهار طرفه، کوران دو طرفه هوا در داخل بنا، ایوان‌های عریض و مرتفع، پنجره‌های بلند و استفاده از نسیم شبانه روز بین دریا و خشکی می‌باشند.
همان اختلافی که بین مساجد سنی و شیعه دیده می‌شود، بین مدارس علمیه این دو مذهب نیز وجود دارد. مدارس اهل سنت دارای یک منار دو ماذنه است و قوس‌ها و ترئینات آن به ابنیه مذهبی جنوب خلیج فارس بیشتر شباهت دارد.
مدارس سنتی سواحل جنوبی دریای خزر
مدارس در سواحل جنوبی دریای خزر مانند مساجد، اکثرا به صورت حیاط مرکزی و درون گرا ساخته می‌شدند. البته به لحاظ جلوگیری از راکد ماندن هوای مرطوب و سنگین در صحن مدرسه و فضاهای اطراف آن سعی می‌شد باز شوهایی بر روی بدنه خارجی مدرسه قرار داده شود تا جابجایی و کوران هوا میسر گردد. مسجد جامع گرگان و مسجد جامع بابل هر دو به صورت مسجد مدرسه از نوع حیاط مرکزی و مدرسه علمیه سلیمان خان در ساری با حیاط مرکزی مستقل ساخته شده‌اند. مسجد مدرسه چها سوق در مجاور بازار قدیم بابل نیز به صورت حیاط مرکزی است و در یک ضلع آن مسجد و در ضلع دیگر آن اتاق‌های طلاب واقع است. ایوان سرتاسری در جلوی حجره‌های طلاب به عنوان یک فضای سر پوشیده که جابجایی هوا در آن تا حدی برقرار است، در طی ماه‌های گرم سال مورد استفادهٔ طلاب قرار می‌گیرد. این ساختمان مربوط به |دورهٔ صفویه است و در عهد قاجاریه تجدید بنا شده است. مصالح مورد استفاده و شکل کلی ساختمان مدارس در این سواحل همانند مساجد است و تنها تفاوت آن از لحاظ کالبدی، حجره‌های طلاب است که در دور حیاط مرکزی جهت اقامت طلاب ساخته شده است.
پلان مدارس
معمولا ۵ نوع پلان اصلی برای مدارس مورد قبول واقع شده‌اند:
پلان فشرده
پلان حیاط دار
پلان شعاعی
پلان خطی
پلان ارگانیک
اصول طراحی مدرسه
هر طرحی دارای اصول اولیه است که این اصول خلاقیت در طرح را از بین نمی‌برد بلکه طرح را از آشفتگی می‌رهاند.
مهمترین خصوصیاتی که در ساختار کلی یک مدرسه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد در زیر ذکر شده است:
الگوهای سازماندهی مختلف و تلفیق آنها
فضاهای عمومی و ارتباط با جامعه (که معمولا در مجاورت ورودی ساختمان مدرسه هستند.)
ناحیه‌های مختلف فضایی (مانند ناحیه کلاس‌ها، ناحیه فضاهای عمومی، ناحیه فضاهای باز بیرونی و...)
نقش راهروها به عنوان مسیر و هسته سازماندهنده، نقاط تاکید مسیر (ابتدا و انتهای مسیر)، فضاهای همجوار مسیر، فضاهای درون مسیر و مانند آن.
فضاهای باز بیرونی (به صورت درون گرا یا یرون گرا).
استفاده از دسته فضاها و تشکیل واحدهای همجوار فضایی که خصوصا در سازماندهی کلاس‌ها موثر است.
دبیرستان
دبیرستان به محل تعلیم، مکتب و مدرسه‌ای گفته می‌شود که دانش‌آموزان در آن تحصیل کنند. دبیرستان در ایران بالاتر از
راهنمایی و پایین تر از دانشگاه است. دبیرستان در ایران شامل سه سال تحصیلی به علاوه یک سال دورهٔ پیش دانشگاهی(سال چهارم) است.
از دبیرستان‌های مشهور و قدیمی تهران می‌توان به دبیرستان دارالفنون، دبیرستان البرز، دبیرستان کمال و دبیرستان رهنما اشاره کرد.
همچنین از مدارس معروف مذهبی تهران می‌توان به،دبیرستان علوی، دبیرستان نیکان، دبیرستان صالح (منطقه 7) ،
دبیرستان احسان، دبیرستان روزبه و در غیر مذهبی به مجموعه دبیرستان‌های نمونه دولتی فرهنگ، علامه طباطبایی، مفید،
فرزانگان و علامه حلی اشاره کرد.
در سیستم آموزش قدیم ایران، دبیرستان یک دوره ۴ ساله بود.
دبیرستان‌ها معمولاً در سه گروه ریاضی و فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی فعالیت می‌کنند.
علت نامیده شدن این دوره تحصیلی به متوسطه آن است که این دوره بین تحصیلات ابتدایی و عالی (دانشگاه) قرار می‌گیرد.
در سیستم آموزش جدید در کشور ایران، دبیرستان در دو نوبت اول و دوم می‌باشد که نوبت اول شبیه راهنمایی و نوبت دوم شبیه دبیرستان در آموزش قدیم می‌باشد.
همچنین در ایران دبیرستان مجازی وجود دارد که دانش آموزان می‌توانند در خانه تحصیل نمایند.
دوره راهنمایی تحصیلی
دورهٔ راهنمایی در مدرسه‌های ایران به دوره سه‌ساله‌ای گفته می‌شد که در آن دانش‌آموزان در مقطعی بالاتر از دبستان و پائین‌تر از دبیرستان تحصیل می‌کردند. سه سال این دوره به ترتیب اول راهنمایی، دوم راهنمایی و سوم راهنمایی نام داشت. در اوایل دهه ۱۳۹۰، این نظام تحصیلی جای خود را به دو دوره شش‌ساله داد و دوره راهنمایی کنار گذاشته شد.
سیکل نامی عامیانه برای اشاره به اتمام دوره راهنمایی بود.
این مدرک یک درجه پائین‌تر از مدرک دیپلم بود.
ویژگی‌ها
در دورهٔ راهنمایی، عنوان‌های نوینی به کتاب‌های درسی افزوده می‌شدند که از میان آنها درس‌های عربی، انگلیسی، حرفه و فن و هنر بود. همچنین در سوم راهنمایی آموزه آمادگی دفاعی (برای دانش آموزان پسر و دختر) نیز وجود داشت.
مکتبخانه
مکتب یا مکتبخانه آموزشگاهی است که در آن معمولاً یک استاد که تحصیل کردهٔ علوم اسلامی است به کار آموزش می‌پردازد. این گونه مکان‌های آموزشی امروزه در کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان رایج است ولی در ایران جای خود را به مدرسه داده‌است.
مکتبدار
در ایران قدیم به این استاد در صورت مرد بودن، مکتبدار یا آخوند یا آمیرزا (آقا میرزا) و استاد زن را خانمباجی یا ملاباجی می‌گفتند. مکتبدار معمولاً بجز عواید شهریه دانش آموزان، از راه عریضه نویسی، کاغذ نویسی و کاغذخوانی (نامه نگاری)، استخاره و همچنین رسیدگی به امور جزئی شرعی اهالی نیز در آمد داشت.
مکتب پسران
سن آغاز تحصیل برای کودکان حدود پنج سالگی بوده‌است. پس از آموختن هجا و ابجد (الفبای عربی)، شاگرد باید یک کله قند برای استاد می‌برده‌است. آموزش بعدی روخوانی جزء آخر قرآن (عم جزو) بوده و در همین حین نیز خواندن یک کتاب فارسی (معمولاً گلستان سعدی، کتاب جودی، خاله سوسکه، عاق والدین، ترسل) به کودک آموزش داده می‌شده. این روند تا هنگامی که کودک هشت ساله شود ادامه می‌یافته و پس از آن به پسران نوشتن می‌آموختند. علاوه بر نوشتن حروف، حساب و شرعیات (بر اساس رساله مرجع تقلید زمان) نیز به پسران آموخته می‌شد. پایان دوره آموزشی (که معمولاً پایان اطلاعات مکتبدار نیز بود) در اینجا فرا می‌رسید.
مکتب دختران
آموزش خواندن برای دختران مجاز بوده. ولی دختران نباید نوشتن می‌آموختند. و معروف بوده «دختر، مشق که بلد شد، کاغذپرانی می‌کند» (یعنی نامه عاشقانه می‌نویسد.)
دختر چو به کف گرفت خامه ارسال کند جواب نامه
آن نامه نشان روسیاهیست نامش چو نوشته شد گواهیست
همچنین دیدن دستخط دختر توسط نامحرم گناه بوده‌است. از سوی دیگر دختران در هشت یا نه سالگی وقت شوهر کردنشان بود. بنابراین معمول نبوده که دختر به غیر از خواندن چیزی یاد بگیرد.
تنبیه بدنی
از ابزارهای اولیه آموزشی مکتبخانه تنبیه بدنی بود. فلک و شلاق معمولاً نزدیک دست مکتبدار بوده‌است. بیم دادن از زیرزمین پر از عقرب نیز از تنبیهات معمول مکتبخانه‌ها بوده‌است. برای دختران معمولاً از فلک استفاده نمی‌شده‌است. نیشگون گرفتن و سوزن پشت دست زدن، تنبیه معمول دختران بود.
افول مکتبخانه در ایران
از دوره صفویان، ابتدا در اصفهان و سپس در تبریز و سایر شهرهای بزرگ، میسیونرهای مذهبی اروپایی اقدام به دایر کردن آموزشگاه‌هایی به سبک غربی نمودند. در انتهای دوره امیرکبیر، دارالفنون تاسیس شد و از زمان مظفرالدین شاه، دبستان و دبیرستان در ایران گشایش یافت. گذر از مکتبخانه‌ها به مدارس شاید یکی از موضوعات مهم در تاریخ مشروطیت ایران به شمار رود. با آغاز به کار رضاشاه و گسترش مدارس رایگان، عملاً بساط مکتبخانه‌ها برچیده شد.
مکتبخانه‌ها هنوز در کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان رواج دارند.
دبستان
دبستان یا مدرسهٔ ابتدایی (به فارسی دری : مَکتَب ، جمع:مکاتب ؛ همچنین: صفوف اساسی ، در تاریخِ اسلامی : مَدرَسَه ) آموزشگاهِ کودکان و نوآموزان است که در آن آموزش ابتدایی درس داده می‌شود. گذراندنِ دبستان نخستین گامِ آموزش رسمی است که در کشورهای گوناگون دورهٔ آن ۵ یا ۶ تا ۱۱ سال است. دبستان‌ها در بعضی از کشورها مدرسه است و آموزش‌های پیش دبستانی یا راهنمایی / دبیرستان ممکن است در آن انجام گیرد. هر سال تحصیلی دبستان یک مرحله (صف ، کلاس) شمرده می‌شود که درجهٔ دانش آموز را با عدد ترتیبی روشن می‌کند. در کلاسِ اوّل ، توانایی خواندن و نوشتن آموزش داده می‌شود و در کلاس‌های بعدی متون بیشتر و آشنایی با مقدّمات علوم درس داده می‌شود تا دانش آموز به دبیرستان یا راهنمایی راه پیدا کند.
تاریخ
در کشورهای اسلامی
تاریخ دبستان‌ها در کشورهای اسلامی با مَدرَسَه‌ها پیوند دارد و شغل آموزگاری کودکان معلم الصّبیان رایج بوده است. از جمله این معلّمان در تاریخ ایران، ابومنصور عبدالملک ثعالبی بود. نخستین دستور اسلام برای آن معلّم‌ها ، « برابر انگاشتنِ همهٔ دانش آموزان » در زمینهٔ درس دادن بود. بزرگان دین اسلام و نویسندگان برجستهٔ آنها کتاب‌های زیادی دربارهٔ شیوه‌های درس دادن نوشته‌اند که نام کلّی آنها کتاب‌های آداب المتعلّمین می‌باشد که مشهورترین آن ها از نصیر الدین طوسی است. آداب المتعلّمین ها کتاب هایی درباره آداب آموزش و پرورش به شیوۀ توصیه شدۀ دین اسلام ، رسم علم آموختن و دانستنی های دانش آموز و مراتب اخلاقی آنان هستند که معمولاًٌ به زبانِ عربی نوشته می شدند.
در مدرسه‌های اسلامی همراهِ آموزش ابتدایی ، شریعت و احکام و زبان عربی درس داده می‌شد. حوزه‌های علمیه و نظامیه‌ها از جمله مدارس اسلامی اند که امروزه نیز اهمیّت آموزشی دارند. دورهٔ‌های مقدّماتی آنها ، آموزش ابتدایی به شیوهٔ سنّتی است. نخستین مدرسه‌های اسلامی در کنارِ مسجدها ساخته می‌شد. همچنین نمونه‌های از جایگزینی خانهٔ دانشمندان و بزرگان علوم اسلامی به مدرسه در تاریخ یاد شده و ساختمانِ بعضی از آنها هنوز برپاست ، که هنوز بعضی از آنها پویایی دارند یا یا اثر تاریخی شده‌اند. مدرسه‌های اسلامی امروزی ممکن است ساختمانی نوین داشته باشند امّا همان کاربردِ سنتّی را دارند.
پیش‌دبستانی
دوره پیش‌دبستان یا دوره آمادگی در نظام آموزشی ایران، دوره‌ای است که کودکان در یک یا دو سال قبل از ورود به دبستان می‌گذرانند. این دوره جهت آماده ساختن کودکان ۵ ساله برای ورود به دبستان است و واحدهای مستقل یا ضمیمه دبستان‌ها تحت عنوان «آمادگی» تاسیس و توسعه یافته‌است. دراین واحدها، کودکان ۵ ساله به مدت یک سال طبق برنامه خاصی برای ورود به دوره بعد آماده می‌شوند. تعیین سیاست های آموزشی و پرورشی دوره کودکستان و آمادگی با شورای عالی آموزش و پرورش بوده و مسئولیت برنامه ریزی و پیش بینی ضوابط و مقررات این دوره برعهده دفتر آموزش ابتدایی و راهنمایی تحصیلی کشور است.
اهداف
در اسناد و مدارک مربوط به این دوره، اهداف دوره آمادگی بدین شرح آمده است:
کمک به رشد جسمی، ذهنی، عاطفی، شخصیتی و اجتماعی کودکان
پرورش توانایی ها و استعدادهای کودکان
تقویت قوای جسمی کودکان، به منظور آماده شدن آنان برای تحصیلات دوره ابتدایی
آماده کردن کودکان جهت فراگیری بیشتر و آسان تر مفاهیم آموزشی
فراهم کردن زمینه لازم برای آموزش بهتر در مناطق محروم و مناطقی که دارای گویش محلی هستند.
کمک به خانواده های کم درآمد، در استفاده از یک محیط سالم تربیتی برای پرورش کودکان آنها.
دانش‌آموز
دانش‌آموز از لحاظ لغوی به معنی کسی است که دانش می‌آموزد و در اصطلاح، برای اطلاق به محصلان رسمی در سطح تحصیلات پیش از دانشگاه به کار می‌رود.
روز دانش آموز
۱۷ نوامبر روز جهانی دانش‌آموز شناخته شده به یاد تمام دانش‌آموزانی که در جنگ جهانی دوم کشته شدند
۱۳ آبان در ایران روز دانش‌آموز شناخته می‌شود. ۱۳ آبان سالروز واقعه کشتار چندین دانش‌آموز تهرانی در محوطه دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۷ است.
دانش آموزان در سراسر جهان
دانش‌آموزان سودانی
ایران
در ایران دانش‌آموزان در هفت سالگی به ابتدایی می‌روند و هفت سال درس می‌خوانند سپس 3 سال راهنمایی را می‌گذارنند و بعد از چهار سال دوره دبیرستان به انخاب رشته می‌پردازند شش رشته اصلی عبارت است از
ریاضی فیزیک
علوم انسانی
تجربی
فنی‌حرفه‌ای
کار و دانش
معارف
شیمی
بعد از آن سال دوم و سوم دبیرستان را می‌گذارنند و دیپلم می‌گیرند و بعد از گذراندن یک سال دوره پیش دانشگاهی در کنکور شرکت می کنند و در صورت قبولی رشته‌های دانشگاهی را انتخاب می کنند .
دانش
دانش یا معرفت، ساختاری است برای تولید و ساماندهی یافته ها درباره ی جهان طبیعت، در قالب توضیحات و پیش‌بینی‌های آزمایش‌شدنی. علم دانش‌شناسی، با سه عنصر داده، اطلاعات و دانش سر و کار دارد. به عبارت دیگر، دانش‌شناسی به بحث و بررسی پیرامون دانش و عناصر سازنده آن، یعنی داده و اطلاعات می‌پردازد.
در یونان باستان، سقراط، سپس افلاطون و پس از او، ارسطو؛ به مخالفت با آراء پیشینیان پرداخته و اصول و قواعدی را به منظور مقابله با مغالطات و برای درست اندیشیدن و سنجش استدلال‌ها تدوین کردند.
مقارن با قرن پانزدهم میلادی، پژوهشگران در سراسر اروپا و خاورمیانه، قفسه‌های غبار گرفته ی ساختمان‌های قدیمی را جستجو کردند و دست‌نوشته‌های یونانی و رومی را پیدا کردند. در نتیجه، نوشته‌های باقی‌مانده از نویسندگان کلاسیک از جمله افلاطون، سیسرو، سوفوکل و پلوتارک به دوران رنسانس رسید. مطالعه ی این آثار، دانش نو نام گرفت. در آن زمان، ضمن احیای علاقه به نوشته‌های کلاسیک، به ارزش‌های فردی نیز توجه شد. این گرایش، انسانگرایی نام گرفت. زیرا طرفداران آن، به جای موضوعات روحانی، بیش از هر چیز، مسایل انسانی را در نظر گرفتند.انسانگرایی نیز مثل رنسانس، از ایتالیا ظهور کرد.
در رنسانس، گالیله، فیزیک (علم طبیعت) را سکولار کرد و آن را از الهیات (علم فراطبیعت) مستقل دانست. از آن پس، تکیه گاه فیزیک، خرد انسان بود.گالیله می‌گفت :
حقیقت طبیعت همواره در برابر چشمان ماست. اما، برای فهم این حقیقت باید با زبان ریاضی آشنا بود. زبان این حقیقت، اشکال هندسی، یعنی دایره، بیضی، مثلث و امثالهم است.
پس از آن، جریان فکری اصالت عقل، تحت تأثیر افکار افلاطون، توسط ریاضیدان و فیلسوف فرانسوی، رنه دکارت که پدر فلسفه جدید لقب گرفته، به وجود آمد. دکارت، خرد بشری را به جای کتاب مقدس، سنت پاپ، کلیسا و فرمانروا قرار داد.دکارت، با این کار خویش، سوژه بزرگی آفرید. یکی دیگر از اندیشمندان این جریان فکری، لایبنیتز (۱۶۴۶ - ۱۷۱۶) فیلسوف، ریاضیدان و فیزیک‌دان آلمانی، می‌باشد که نخستین کسی بود که میان حقایق ضروری (منطقی) وحقایق حادث (واقعی) تمایز روشنی قائل شد. بعد از جدا شدن راسل و جی.ای.مور از ایده‌آلیست ها و با پیگیری ویتگنشتاین که شاگرد راسل بود، اثبات گرایی شکل گرفت و تا دهه 1920 میلادی، در اتریش، این جریان فکری ادامه داشت. طبق نظرات ایشان، فقط، معرفتی، معنادار و مطابق با واقع است که تحقیق پذیر تجربی باشند. به قول آگوست کنت، پدر پوزیتویسم، چون گزاره های متافیزیکی قابل تجربه حسی نیستند، فلذا غیر علمی بوده و مربوط به تاریخ هستند. این جریان فکری، توسط اعضای حلقه وین تأسیس شد و فلسفه‌ای را که به وجود آوردند که پوزیتویسم منطقی نام نهاده شد.
دانِش عبارت است از مجموعه دانستنی‌هایی که بشر برای زندگی خود از آنها بهره می‌گیرد. در زمان‌های قدیم دانش بشر محدود بود و گاهی حتی یک نفر می‌توانست بیشتر دانش بشری را در حافظه خود جای دهد. اما به تدریج با رشد معلومات، دانستنی‌های بشر طبقه بندی شدند و حوزه‌های مختلف و تخصصی دانش شکل گرفت.
واژه‌شناسی
از لحاظ لغوی باید بین دانش (Knowledge) و علم (Science) تفاوت قائل شد. از نظر رابطه منطقی می‌توان گفت که دانش (معادل Knowledge در فلسفه و شناخت‌شناسی حوزه ی زبان انگلیسی) مجموعه ی جامع‌تر و کلّی‌تری نسبت به علم (فقط معادل Science) بوده و علم می‌تواند به نحوی زیر مجموعه ی دانش به عنوان تمامی آگاهی‌های انسانی تلقی شود.
در حوزه ی زبان فارسی، دانش یا علم دربرگیرنده ی تمامی گونه‌ها و حوزه‌های شناخت و آگاهی در عام‌ترین معنای خویش است.
در یک نگاه کلّی می‌توان گونه‌ها و حوزه‌های دانش بشری را به سه حوزه ی کلان تقسیم نمود: ۱- هنر، ۲- فلسفه، و ۳- علم. برای آشنایی با هر حوزه از دانش بشری فراگیری مفاهیم، مبانی و نظریه‌های رایج در آن حوزه از دانش ضروری است.
زوجیّت دانش
چنان‌چه دانش را دارای طبیعتی زوج و دوگونه در نظر بگیریم، هر دانشی هم از نوع سخت است (یعنی دانش قابل تعریف و نمایش)، و هم از نوع نرم (یعنی گونه غیر قابل ساختاردهی، بیان، و نمایش). تنها میزان و درجهٔ این اختلاط دوگونه‌است که در دانش‌های گوناگون با هم تفاوت پیدا می‌کند.
داده‌ها - اطلاعات - دانش
مفاهیم سه گانه ی داده‌ها، اطلاعات، و دانش، و نیز نسبت‌ها و روابط آن سه با یکدیگر با ابهام و عدم شفافیت زیادی برای افراد گوناگون همراه است.
داده‌ها
نسبت به اطلاعات، و دانش، داده‌ها در بالاترین تراز تجرید قرار دارند. این بدان معناست که واژه داده‌ها بسیار کلی ست و هر چیزی را شامل می‌شود که داشته باشیم. برای داده‌ها بودن و داده‌ها خطاب شدن صفات یا خصوصیات زیادی لازم نیست.
مثال برای داده‌ها: شن، ماسه، ریگ، و خاک مخلوط با هم که از محل طبیعی آن برداشته شده، و با کامیون به ایستگاه شستشو و تفکیک حمل می‌شود.
اطلاعات
جهت تبدیل داده‌ها به اطلاعات باید تغییرات، پردازش‌ها، و یا اصلاحاتی روی آنها صورت داده شود.
مثال برای اطلاعات: شن، ماسه، سیمان، تیرآهن، میل‌گرد (آرماتور)، لوله، رنگ، و گچ که به محل اجراء پروژه ساختمانی حمل گردیده و در محل‌های جدا جدا به طور موقت انبار و نگهداری می‌شود. ودر انتظار تفکری است برای ساماندهی لازم درآنها
دانش
عبور و گذار از اطلاعات به دانش، محتاج اعمال تغییراتی از نوع آفرینش و خلق، ایجاد زندگی و منظورداری، و در کنار یکدیگر نهادن هدفدار قطعات پراکنده ی اطلاعات می‌باشد.
مثال برای دانش: خانه، بیمارستان، و یا کودکستانی که با اهداف، جهت گیری‌ها، و منظورهای ویژه و آگاهانه‌ای ساخته شده و مهیای انجام و ارائه همان وظایف می‌شود.
نمایش دانش
یکی از اصول بنیادین در زمینه ی وسیع و همه‌جاگیر هوش مصنوعی را نمایش دانش تشکیل می‌دهد. با پیدایش و تولد اینترنت در آخرین سال‌های سده ی بیستم میلادی و اولین سال‌های قرن جدید، نمایش دانش هم زندگی و حیاتی تازه یافته‌است، و در مقیاسی وسیع در میدان‌ها و عرصه‌های علمی و فنی نوینی حضور و لزوم پیدا کرده‌است.
در نظام آموزشی ایران سال آخر تحصیلات قبل از دانشگاه پیش‌دانشگاهی نامیده می‌شود. معاونت متوسطه نظری مهارتی سازمان‌های آموزش و پرورش بر این مقطع نظارت دارند. بر اساس قانون سال ۱۳۹۰ دانش آموزان در این مقطع باید در کلاس های خود به طور حضوری شرکت کنند.
حذف دوره‌ی پیش‌دانشگاهی
دوره‌ی پیش‌دانشگاهی بر اساس رای تاریخ ۱۳۸۸/۱۱/۲۷ و در راستای سند تحویل بنیادین آموزش و پرورش حذف شد.
تغییر نام پیش دانشگاهی
در سال تحصیلی ۱۳۸۹ آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، نام مقطع پیش دانشگاهی را به سال چهارم دبیرستان تغییر داد و مراکز دبیرستان و پیش دانشگاهی را یکی کرد.
هنرستان
دانش آموزان در ایران، در صورت تمایل به دست آوردن مهارت‌های فنی یا هنری پس از پایان سال نخست دبیرستان به هنرستان می‌روند. هنرستان یک دوره ۲ ساله آموزش فن و هنر است و بیش از ۱۰۰ رشته مختلف دارد.
افرادی که هنرستان را به پایان می‌رسانند بدون گذراندن دوره پیش دانشگاهی می‌توانند در کنکور کاردانی پیوسته(فوق دیپلم) شرکت کنند. در صورت تمایل امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر وجود دارد. شهر تبریز ( شهر اولین ها ) در موردهنرستان نیز قدیمی ترین آنها را داراست که تعدادی از آنها توسط آلمانی ها ساخته شده است مانند هنرستان فنی وحدت واقع در باغ گلستان و سایر هنرستان هایی جدید که علاوه بر فنی، حرفه ای و کاردانش نیز هستند نظیر هنرستان همت واقع در ولیعصر.
رشته‌ها در دوره فنی و حرفه‌ای
زمینه خدمات :
گروه بهداشت : کودکیاری
گروه مدیریت خانواده : مدیریت خانواده
گروه اداری و مالی : حسابداری بازرگانی
گروه کامپیوتر : کامپیوتر
گروه هنر : انیمیشن ، سینما ، صنایع دستی ، طراحی و دوخت ، مرمت آثار فرهنگی ، موسیقی مبانی آهنگسازی ، موسیقی نوازندگی سازهای ایرانی ، موسیقی نوازندگی ساز جهانی ، نقاشی ، نقشه کشی معماری ، نمایش ، پشتیبانی صحنه ، چاپ دستی ، گرافیک
زمینه صنعت :
گروه برق : الکترونیک ، الکترو تکنیک
گروه علوم و فنون دریایی : الکترونیک و مخابرات دریایی ، مکانیک موتور های دریایی ، ناوبری
گروه عمران : ساختمان ، نقشه برداری
گروه مواد : سرامیک ، صنایع شیمیایی ، صنایع نساجی ، متالوژی ، معدن
گروه مکانیک : تاسیسات ، ساخت و تولید ، صنایع فلزی ، صنایع چوب و کاغذ ، مکانیک خودرو ، نقشه کشی عمومی ، چاپ
زمینه کشاورزی :
امور دامی ، امور زراعی و باغی ، صنایع غذایی ، ماشین های کشاورزی
رشته‌ها در دوره کار دانش
زمینه ی صنعت
گروه برق
الکتروتکنیک: برق ساختمان ، برق صنعتی ، برق ماشین آلات ، تابلوسازی برق صنعتی ، تعمیر وسایل برقی خانگی ، شبکه های هوایی ، ماشین های الکتریکی ، نصب و سرویس آسانسور
الکترونیک :الكترونيك صنعتي ،تعمير تلويزيون رنگي ، تعمير دستگاههاي پزشكي ،تعمير ماشينهاي اداري ، تعميرتلفنهاي روميزي و همراه ، سيسمتهاي صوتي تصويري
کنترل: اتوماسيون صنعتي ، تعميرابزار دقيق ، ميكروكنترولر AVR
گروه سرامیک
سفالگری :سفال و لعاب ،سفالگري ، معرق كاشي ،کاشی سازی هفت رنگ
صنایع شیشه ای :شيشه گري ،شيشه گري آزمايشگاهي ،عينك سازي (اپتيك)
گروه شیمی
شیمی صنعتی:آبكاري فلزات ، فرآوري چرم
گروه عمران:
ساختمان: بتنكاري ساختمان، ساختمان سازي ، سنگ و كاشي كاري ، كارهاي عمومي ساختمان ،كارهاي فلزي ساختمان
معماری:تزئينات داخلي ساختمان ، طراحي معماري داخلي ،معماري آيينه كاري ،معماري داخلي، نقشه كشي ساختمان ، هنر آينه كاري
گروه مواد
سرامیک: سرامیک سازی
متالوژی : ريخته گري ، مدلسازي
گروه مکانیک
تاسیسات:آبگرمكن خورشيدي ، تأسيسات بهداشتي ساختمان ،تأسيسات تهويه مطبوع ساختمان، تأسيسات حرارتي برودتي ، تأسيسات گازرساني، تأسيسات گرمايي ساختمان، تعمير دستگاههاي گازسوز،تعمير چيلرتراكمي ، تعميرپمپ و شير ، دستگاههاي سردكننده
ساخت و تولید: تراشكاري ، تراشكاري CNC ،تراشكاري و فرزكاري ، تعمير ماشين ابزار ،فرزكاري ،فرزكاري CNC ، قالب سازي فلزي ، ماشين ابزار ، مكانيك صنايع ، نقشه كشي صنعتي به كمك رايانه، پلاستيك كاري
سازه های فلزی: بازرسي جوش اسكلت فلزي ، جوشكاري برق ،جوشكاري برق و گاز ،جوشكاري گاز ،جوشكاري گاز محافظ 2OC ،درو پنجره سازي آلومينيومي ، درو پنجره سازي آهني ، ورقكاري
صنایع دریایی: ساخت شناور فايبرگلاس
صنایع چوبی:تزئينات داخلي چوبي ، رنگ كاري مصنوعات چوبي ، ساخت شناورهاي چوبي صيادي ، كابينت سازي چوبي ،كاربري دستگاه CNC چوب
عیب یابی و تعمیر: تعمير برق اتومبيل ،تعمير ماشينهاي راهسازي ، تعمير موتور خودرو ، تعمير موتور ديزل دريايي ، تعمير موتور و برق خودرو ، تعمير موتورسيكلت ، تعميربدنه اتومبيل ،تعميرخودروهاي تجاري ، تعميرموتور قايق ،خدمات فني خودرو ، صافكاري نقاشي خودرو
معدن :استخراج معدن ، فرآوري سنگ
نساجی: ريسندگي ، قالي بافي ماشيني ، نساجي عمومي
چاپ : چاپ افست
زمینه ی خدمات
حمل و نقل : حمل ونقل هوايي
خدمات اجتماعی : آتشنشاني ، هتلداري و سياحتي ، پيرايشگري
خدمات غذایی : آشپزي ، كنترل توليد مواد
صنایع دستی : صنايع دستي ظريف ، هنرفرش
کامپیوتر : کامپیوتر
مالی و اداری : امور اداری ، امور بازرگاني ، امور مالی
هنر : فرهنگی ادبی ، كارهاي هنري درخانه ، موسیقی ، هنرهای تجسمی ، هنرهای نمایشی
پوشاک : خیاطی ، كفش و سراجي
بهداشت و درمان : پيراپزشكي
زمینه ی کشاورزی
امور باغی : درختكاري ، سبزيكاري ، فضاي سبز ، گل كاري
امور دام و طیور: بهداشت دام و طيور ، دام ، طيور
امور زراعی : زراعت ، گياهان دارويي
جنگل و مرتع : آبخيزداري ، جنگل ، جنگل و مرتع ، مرتع
حشراتت مفید : زنبور عسل ، كرم ابريشم
شیلات: آبزیان
صنایع غذایی : فرآورده هاي آبزيان ، فرآورده هاي دامي
ماشین های کشاورزی: تعمير ماشينهاي كشاورزي ، كاربري ماشينهاي كشاورزي
هنرکده
هنرکده . [ هَُ ن َ ک َ دَ / دِ ] (اِ مرکب ) هنرستان . هنرسرا. جای آموزش هنر: هنرکده ٔ خیاطی، هنرکده ٔ نقاشی، هنرکده ٔ صنعتی .
مدرسه
مدرسه مکان آموزشی است که برای آموزش دانش آموزان تحت رهبری معلمان طراحی شده است. در زبان امروزی به مکان‌های آموزشی پائین‌تر از سطح آموزش عالی که، آموزش عمومی در آنها صورت می‌گیرد، گفته می‌شود.
اکثر کشورها سیستم آموزشی خاصی دارند، که طبق این سیستم شرکت در مدارس اجباری می‌باشد. نام مدارس در کشورهای مختلف متفاوت است که عموما شامل مدارس ابتدایی برای کودکان و راهنمایی برای نوجوانانی که تحصیلات ابتدایی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند، می‌شود.
در ایران مدرسه‌ها در سه گروه دبستان، راهنمایی و دبیرستان (هنرستان‌ها، از نظر مقطع، برابر با دبیرستان‌ها هستند) هستند. در مدرسه کسانی هستند که مسئولیتهایی را بر عهده دارند مانند مدیر که ریاست مدرسه را بر عهده دارد و معاون‌های آموزشی، تربیتی (پرورشی)، فناوری و آموزگاران. مدرسه زیر نظر ادارهٔ اموزش و پرورش هر شهر اداره می‌شود. بجز این مدارس دانش آموزان می‌توانند برای یادگیری به مراکز دیگری قبل یا بعد از تحصیلات ابتدایی و راهنمایی مراجعه کنند.
کودکستان‌ها و مهدکودک‌ها که قبل از مدارس ابتدایی هستند برای کودکان بسیار کوچک (عموما بین ۳ تا ۵ سال) مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعد از مدارس راهنمایی و دبیرستان دانش آموزان به دانشگاه برای تحصیلات عالی می‌روند. همچنین مدارس غیر انتفاعی وجود دارند که زمانی ساخته می‌شوند که دولت نمی‌تواند از تحصیلات (رشته) خاص پشتیبانی کند یا وسایل آزمایشگاهی مناسبی را در اختیار دانش آموزان قرار نمی‌دهد. اولین مدرسه در تاریخ مدرن ایران، مدرسه دارالفنون بود که میرزا تقی خان امیر کبیر آن را در زمان ناصرالدین شاه تاسیس نمود.
پیرامون واژه
واژهٔ مدرسه که در فارسی و عربی امروز کاربرد دارد، واژه‌ای عربی و از نظر دستور زبان عربی، اسم مکان است. یعنی مکانی که محل «درس و درس خواندن و درس دادن» است.
نام مدرسه معمولا با نام معلم گره خورده است. معلم کسی است که دانش آموزان را در راه یادگیری کمک و هدایت می‌کند. در این بین به معلم دورهٔ ابتدایی (آموزگار) و به معلم دورهٔ دبیرستان (دبیر) می‌گویند.
از مدارس معروف می‌توان به مدرسه البرز و مدرسه کمال اشاره کرد.
همچنین از مدارس مذهبی معروف تهران می‌توان به مدرسه علوی، مدرسه نیکان، مدرسه صالح (منطقه ۷) و مدرسه احسان اشاره کرد.
ویژگی‌های مدارس خوب
والدین همیشه به دنبال یافتن مدرسه‌ای خوب برای تحصیل فرزند خود هستند. در زیر چند ویژگی یک مدرسهٔ خوب بیان می‌گردد.
۱- مدیر مدرسه خوب دارای برنامه آموزشی و تقو یم اجرایی سالانه فعالیت‌ها و ... می‌باشد. ۲- عوامل آموزشی مدرسه خوب با دانش آموزان دوست و رفیق هستند. ۳- معلمین از سواد کافی برخوردارند و با مسایل تعلیم و تربیت و روانشناسی آشنایی دارند. ۴- تعامل مناسبی بین عوامل آموزشگاه و دانش آموزان و اولیاء برقرار است. ۵- نظام مشاوره‌ای مدرسه خوب، کارا و اثربخش است. ۶ - مدرسه خوب دانش آموز را با مهارت‌های زندگی آشنا می‌کند به نحوی که به راحتی می‌تواند، وارد جامعه شود. ۷ - در مدرسه خوب، میراث فرهنگی، وطن دوستی، احترام به نیاکان و تاریخ و پرچم و ... گرامی داشته می شو د. ۸- فضای آموزشی مدرسه خوب (کلاس درس) متناسب با سن و پایه تحصیلی دانش آموزان محرک و جذاب است. ۹- فضای فرهنگی، هنری و فن آوری برای رفع نیازهای علمی و تحقیقی دانش آموزان مهیا می‌باشد. ۱۰- مدرسه خوب به شکوفایی استعداد و توانایی جسمی دانش آموزان اهتمام دارد و در جهت تامین فضا و امکانات ورزشی کوشا می‌باشد. ۱۱- در مدرسه خوب فضای نمازخانه رغبت انگیز، سالن‌ها وسیع و تمیز، سرویس‌های بهداشتی تمیز و استاندارد می‌باشد. ۱۲- مدرسه خوب به بهداشت روحی دانش آموزان توجه کافی دارد و با ایجاد کتابخانه، آزمایشگاه، اتاق خلاقیت و سالن سمعی و بصری در جهت تامین آن می‌کوشد. ۱۳- محیط آموزشی گویای معماری ایرانی و اسلامی و دارای پیام فرهنگی هنری است. ۱۴-گوش کردن به حرف معلم و دانستن درس. و ...
این مطلب برداشتی آزاد از مقاله‌ای در سایت مدرسه آنلاین است.
مدارس سنتی سواحل خلیج فارس
در سواحل جنوبی نیز مدارس از نظر شکل کالبدی و نوع مصالح همانند مساجد می‌باشند و همان تمهیداتی که جهت فراهم نمودن شرایط آسایش برای مساجد انجام می‌شد، برای مدارس نیز صورت می‌گرفت. این تمهیدات که در بناهایی با حیاط مرکزی و یا حیاط در یک سمت بنا بکار گرفته شده‌اند شامل: ارتفاع زیاد فضاهای مسکونی، بادگیرهای حجیم چهار طرفه، کوران دو طرفه هوا در داخل بنا، ایوان‌های عریض و مرتفع، پنجره‌های بلند و استفاده از نسیم شبانه روز بین دریا و خشکی می‌باشند.
همان اختلافی که بین مساجد سنی و شیعه دیده می‌شود، بین مدارس علمیه این دو مذهب نیز وجود دارد. مدارس اهل سنت دارای یک منار دو ماذنه است و قوس‌ها و ترئینات آن به ابنیه مذهبی جنوب خلیج فارس بیشتر شباهت دارد.
مدارس سنتی سواحل جنوبی دریای خزر
مدارس در سواحل جنوبی دریای خزر مانند مساجد، اکثرا به صورت حیاط مرکزی و درون گرا ساخته می‌شدند. البته به لحاظ جلوگیری از راکد ماندن هوای مرطوب و سنگین در صحن مدرسه و فضاهای اطراف آن سعی می‌شد باز شوهایی بر روی بدنه خارجی مدرسه قرار داده شود تا جابجایی و کوران هوا میسر گردد. مسجد جامع گرگان و مسجد جامع بابل هر دو به صورت مسجد مدرسه از نوع حیاط مرکزی و مدرسه علمیه سلیمان خان در ساری با حیاط مرکزی مستقل ساخته شده‌اند. مسجد مدرسه چها سوق در مجاور بازار قدیم بابل نیز به صورت حیاط مرکزی است و در یک ضلع آن مسجد و در ضلع دیگر آن اتاق‌های طلاب واقع است. ایوان سرتاسری در جلوی حجره‌های طلاب به عنوان یک فضای سر پوشیده که جابجایی هوا در آن تا حدی برقرار است، در طی ماه‌های گرم سال مورد استفادهٔ طلاب قرار می‌گیرد. این ساختمان مربوط به |دورهٔ صفویه است و در عهد قاجاریه تجدید بنا شده است. مصالح مورد استفاده و شکل کلی ساختمان مدارس در این سواحل همانند مساجد است و تنها تفاوت آن از لحاظ کالبدی، حجره‌های طلاب است که در دور حیاط مرکزی جهت اقامت طلاب ساخته شده است.
پلان مدارس
معمولا ۵ نوع پلان اصلی برای مدارس مورد قبول واقع شده‌اند:
پلان فشرده
پلان حیاط دار
پلان شعاعی
پلان خطی
پلان ارگانیک
اصول طراحی مدرسه
هر طرحی دارای اصول اولیه است که این اصول خلاقیت در طرح را از بین نمی‌برد بلکه طرح را از آشفتگی می‌رهاند.
مهمترین خصوصیاتی که در ساختار کلی یک مدرسه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد در زیر ذکر شده است:
الگوهای سازماندهی مختلف و تلفیق آنها
فضاهای عمومی و ارتباط با جامعه (که معمولا در مجاورت ورودی ساختمان مدرسه هستند.)
ناحیه‌های مختلف فضایی (مانند ناحیه کلاس‌ها، ناحیه فضاهای عمومی، ناحیه فضاهای باز بیرونی و...)
نقش راهروها به عنوان مسیر و هسته سازماندهنده، نقاط تاکید مسیر (ابتدا و انتهای مسیر)، فضاهای همجوار مسیر، فضاهای درون مسیر و مانند آن.
فضاهای باز بیرونی (به صورت درون گرا یا یرون گرا).
استفاده از دسته فضاها و تشکیل واحدهای همجوار فضایی که خصوصا در سازماندهی کلاس‌ها موثر است.
دبیرستان
دبیرستان به محل تعلیم، مکتب و مدرسه‌ای گفته می‌شود که دانش‌آموزان در آن تحصیل کنند. دبیرستان در ایران بالاتر از
راهنمایی و پایین تر از دانشگاه است. دبیرستان در ایران شامل سه سال تحصیلی به علاوه یک سال دورهٔ پیش دانشگاهی(سال چهارم) است.
از دبیرستان‌های مشهور و قدیمی تهران می‌توان به دبیرستان دارالفنون، دبیرستان البرز، دبیرستان کمال و دبیرستان رهنما اشاره کرد.
همچنین از مدارس معروف مذهبی تهران می‌توان به،دبیرستان علوی، دبیرستان نیکان، دبیرستان صالح (منطقه 7) ،
دبیرستان احسان، دبیرستان روزبه و در غیر مذهبی به مجموعه دبیرستان‌های نمونه دولتی فرهنگ، علامه طباطبایی، مفید،
فرزانگان و علامه حلی اشاره کرد.
در سیستم آموزش قدیم ایران، دبیرستان یک دوره ۴ ساله بود.
دبیرستان‌ها معمولاً در سه گروه ریاضی و فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی فعالیت می‌کنند.
علت نامیده شدن این دوره تحصیلی به متوسطه آن است که این دوره بین تحصیلات ابتدایی و عالی (دانشگاه) قرار می‌گیرد.
در سیستم آموزش جدید در کشور ایران، دبیرستان در دو نوبت اول و دوم می‌باشد که نوبت اول شبیه راهنمایی و نوبت دوم شبیه دبیرستان در آموزش قدیم می‌باشد.
همچنین در ایران دبیرستان مجازی وجود دارد که دانش آموزان می‌توانند در خانه تحصیل نمایند.
دوره راهنمایی تحصیلی
دورهٔ راهنمایی در مدرسه‌های ایران به دوره سه‌ساله‌ای گفته می‌شد که در آن دانش‌آموزان در مقطعی بالاتر از دبستان و پائین‌تر از دبیرستان تحصیل می‌کردند. سه سال این دوره به ترتیب اول راهنمایی، دوم راهنمایی و سوم راهنمایی نام داشت. در اوایل دهه ۱۳۹۰، این نظام تحصیلی جای خود را به دو دوره شش‌ساله داد و دوره راهنمایی کنار گذاشته شد.
سیکل نامی عامیانه برای اشاره به اتمام دوره راهنمایی بود.
این مدرک یک درجه پائین‌تر از مدرک دیپلم بود.
ویژگی‌ها
در دورهٔ راهنمایی، عنوان‌های نوینی به کتاب‌های درسی افزوده می‌شدند که از میان آنها درس‌های عربی، انگلیسی، حرفه و فن و هنر بود. همچنین در سوم راهنمایی آموزه آمادگی دفاعی (برای دانش آموزان پسر و دختر) نیز وجود داشت.
مکتبخانه
مکتب یا مکتبخانه آموزشگاهی است که در آن معمولاً یک استاد که تحصیل کردهٔ علوم اسلامی است به کار آموزش می‌پردازد. این گونه مکان‌های آموزشی امروزه در کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان رایج است ولی در ایران جای خود را به مدرسه داده‌است.
مکتبدار
در ایران قدیم به این استاد در صورت مرد بودن، مکتبدار یا آخوند یا آمیرزا (آقا میرزا) و استاد زن را خانمباجی یا ملاباجی می‌گفتند. مکتبدار معمولاً بجز عواید شهریه دانش آموزان، از راه عریضه نویسی، کاغذ نویسی و کاغذخوانی (نامه نگاری)، استخاره و همچنین رسیدگی به امور جزئی شرعی اهالی نیز در آمد داشت.
مکتب پسران
سن آغاز تحصیل برای کودکان حدود پنج سالگی بوده‌است. پس از آموختن هجا و ابجد (الفبای عربی)، شاگرد باید یک کله قند برای استاد می‌برده‌است. آموزش بعدی روخوانی جزء آخر قرآن (عم جزو) بوده و در همین حین نیز خواندن یک کتاب فارسی (معمولاً گلستان سعدی، کتاب جودی، خاله سوسکه، عاق والدین، ترسل) به کودک آموزش داده می‌شده. این روند تا هنگامی که کودک هشت ساله شود ادامه می‌یافته و پس از آن به پسران نوشتن می‌آموختند. علاوه بر نوشتن حروف، حساب و شرعیات (بر اساس رساله مرجع تقلید زمان) نیز به پسران آموخته می‌شد. پایان دوره آموزشی (که معمولاً پایان اطلاعات مکتبدار نیز بود) در اینجا فرا می‌رسید.
مکتب دختران
آموزش خواندن برای دختران مجاز بوده. ولی دختران نباید نوشتن می‌آموختند. و معروف بوده «دختر، مشق که بلد شد، کاغذپرانی می‌کند» (یعنی نامه عاشقانه می‌نویسد.)
دختر چو به کف گرفت خامه ارسال کند جواب نامه
آن نامه نشان روسیاهیست نامش چو نوشته شد گواهیست
همچنین دیدن دستخط دختر توسط نامحرم گناه بوده‌است. از سوی دیگر دختران در هشت یا نه سالگی وقت شوهر کردنشان بود. بنابراین معمول نبوده که دختر به غیر از خواندن چیزی یاد بگیرد.
تنبیه بدنی
از ابزارهای اولیه آموزشی مکتبخانه تنبیه بدنی بود. فلک و شلاق معمولاً نزدیک دست مکتبدار بوده‌است. بیم دادن از زیرزمین پر از عقرب نیز از تنبیهات معمول مکتبخانه‌ها بوده‌است. برای دختران معمولاً از فلک استفاده نمی‌شده‌است. نیشگون گرفتن و سوزن پشت دست زدن، تنبیه معمول دختران بود.
افول مکتبخانه در ایران
از دوره صفویان، ابتدا در اصفهان و سپس در تبریز و سایر شهرهای بزرگ، میسیونرهای مذهبی اروپایی اقدام به دایر کردن آموزشگاه‌هایی به سبک غربی نمودند. در انتهای دوره امیرکبیر، دارالفنون تاسیس شد و از زمان مظفرالدین شاه، دبستان و دبیرستان در ایران گشایش یافت. گذر از مکتبخانه‌ها به مدارس شاید یکی از موضوعات مهم در تاریخ مشروطیت ایران به شمار رود. با آغاز به کار رضاشاه و گسترش مدارس رایگان، عملاً بساط مکتبخانه‌ها برچیده شد.
مکتبخانه‌ها هنوز در کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان رواج دارند.
دبستان
دبستان یا مدرسهٔ ابتدایی (به فارسی دری : مَکتَب ، جمع:مکاتب ؛ همچنین: صفوف اساسی ، در تاریخِ اسلامی : مَدرَسَه ) آموزشگاهِ کودکان و نوآموزان است که در آن آموزش ابتدایی درس داده می‌شود. گذراندنِ دبستان نخستین گامِ آموزش رسمی است که در کشورهای گوناگون دورهٔ آن ۵ یا ۶ تا ۱۱ سال است. دبستان‌ها در بعضی از کشورها مدرسه است و آموزش‌های پیش دبستانی یا راهنمایی / دبیرستان ممکن است در آن انجام گیرد. هر سال تحصیلی دبستان یک مرحله (صف ، کلاس) شمرده می‌شود که درجهٔ دانش آموز را با عدد ترتیبی روشن می‌کند. در کلاسِ اوّل ، توانایی خواندن و نوشتن آموزش داده می‌شود و در کلاس‌های بعدی متون بیشتر و آشنایی با مقدّمات علوم درس داده می‌شود تا دانش آموز به دبیرستان یا راهنمایی راه پیدا کند.
تاریخ
در کشورهای اسلامی
تاریخ دبستان‌ها در کشورهای اسلامی با مَدرَسَه‌ها پیوند دارد و شغل آموزگاری کودکان معلم الصّبیان رایج بوده است. از جمله این معلّمان در تاریخ ایران، ابومنصور عبدالملک ثعالبی بود. نخستین دستور اسلام برای آن معلّم‌ها ، « برابر انگاشتنِ همهٔ دانش آموزان » در زمینهٔ درس دادن بود. بزرگان دین اسلام و نویسندگان برجستهٔ آنها کتاب‌های زیادی دربارهٔ شیوه‌های درس دادن نوشته‌اند که نام کلّی آنها کتاب‌های آداب المتعلّمین می‌باشد که مشهورترین آن ها از نصیر الدین طوسی است. آداب المتعلّمین ها کتاب هایی درباره آداب آموزش و پرورش به شیوۀ توصیه شدۀ دین اسلام ، رسم علم آموختن و دانستنی های دانش آموز و مراتب اخلاقی آنان هستند که معمولاًٌ به زبانِ عربی نوشته می شدند.
در مدرسه‌های اسلامی همراهِ آموزش ابتدایی ، شریعت و احکام و زبان عربی درس داده می‌شد. حوزه‌های علمیه و نظامیه‌ها از جمله مدارس اسلامی اند که امروزه نیز اهمیّت آموزشی دارند. دورهٔ‌های مقدّماتی آنها ، آموزش ابتدایی به شیوهٔ سنّتی است. نخستین مدرسه‌های اسلامی در کنارِ مسجدها ساخته می‌شد. همچنین نمونه‌های از جایگزینی خانهٔ دانشمندان و بزرگان علوم اسلامی به مدرسه در تاریخ یاد شده و ساختمانِ بعضی از آنها هنوز برپاست ، که هنوز بعضی از آنها پویایی دارند یا یا اثر تاریخی شده‌اند. مدرسه‌های اسلامی امروزی ممکن است ساختمانی نوین داشته باشند امّا همان کاربردِ سنتّی را دارند.
پیش‌دبستانی
دوره پیش‌دبستان یا دوره آمادگی در نظام آموزشی ایران، دوره‌ای است که کودکان در یک یا دو سال قبل از ورود به دبستان می‌گذرانند. این دوره جهت آماده ساختن کودکان ۵ ساله برای ورود به دبستان است و واحدهای مستقل یا ضمیمه دبستان‌ها تحت عنوان «آمادگی» تاسیس و توسعه یافته‌است. دراین واحدها، کودکان ۵ ساله به مدت یک سال طبق برنامه خاصی برای ورود به دوره بعد آماده می‌شوند. تعیین سیاست های آموزشی و پرورشی دوره کودکستان و آمادگی با شورای عالی آموزش و پرورش بوده و مسئولیت برنامه ریزی و پیش بینی ضوابط و مقررات این دوره برعهده دفتر آموزش ابتدایی و راهنمایی تحصیلی کشور است.
اهداف
در اسناد و مدارک مربوط به این دوره، اهداف دوره آمادگی بدین شرح آمده است:
کمک به رشد جسمی، ذهنی، عاطفی، شخصیتی و اجتماعی کودکان
پرورش توانایی ها و استعدادهای کودکان
تقویت قوای جسمی کودکان، به منظور آماده شدن آنان برای تحصیلات دوره ابتدایی
آماده کردن کودکان جهت فراگیری بیشتر و آسان تر مفاهیم آموزشی
فراهم کردن زمینه لازم برای آموزش بهتر در مناطق محروم و مناطقی که دارای گویش محلی هستند.
کمک به خانواده های کم درآمد، در استفاده از یک محیط سالم تربیتی برای پرورش کودکان آنها.
دانش‌آموز
دانش‌آموز از لحاظ لغوی به معنی کسی است که دانش می‌آموزد و در اصطلاح، برای اطلاق به محصلان رسمی در سطح تحصیلات پیش از دانشگاه به کار می‌رود.
روز دانش آموز
۱۷ نوامبر روز جهانی دانش‌آموز شناخته شده به یاد تمام دانش‌آموزانی که در جنگ جهانی دوم کشته شدند
۱۳ آبان در ایران روز دانش‌آموز شناخته می‌شود. ۱۳ آبان سالروز واقعه کشتار چندین دانش‌آموز تهرانی در محوطه دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۷ است.
دانش آموزان در سراسر جهان
دانش‌آموزان سودانی
ایران
در ایران دانش‌آموزان در هفت سالگی به ابتدایی می‌روند و هفت سال درس می‌خوانند سپس 3 سال راهنمایی را می‌گذارنند و بعد از چهار سال دوره دبیرستان به انخاب رشته می‌پردازند شش رشته اصلی عبارت است از
ریاضی فیزیک
علوم انسانی
تجربی
فنی‌حرفه‌ای
کار و دانش
معارف
شیمی
بعد از آن سال دوم و سوم دبیرستان را می‌گذارنند و دیپلم می‌گیرند و بعد از گذراندن یک سال دوره پیش دانشگاهی در کنکور شرکت می کنند و در صورت قبولی رشته‌های دانشگاهی را انتخاب می کنند .
دانش
دانش یا معرفت، ساختاری است برای تولید و ساماندهی یافته ها درباره ی جهان طبیعت، در قالب توضیحات و پیش‌بینی‌های آزمایش‌شدنی. علم دانش‌شناسی، با سه عنصر داده، اطلاعات و دانش سر و کار دارد. به عبارت دیگر، دانش‌شناسی به بحث و بررسی پیرامون دانش و عناصر سازنده آن، یعنی داده و اطلاعات می‌پردازد.
در یونان باستان، سقراط، سپس افلاطون و پس از او، ارسطو؛ به مخالفت با آراء پیشینیان پرداخته و اصول و قواعدی را به منظور مقابله با مغالطات و برای درست اندیشیدن و سنجش استدلال‌ها تدوین کردند.
مقارن با قرن پانزدهم میلادی، پژوهشگران در سراسر اروپا و خاورمیانه، قفسه‌های غبار گرفته ی ساختمان‌های قدیمی را جستجو کردند و دست‌نوشته‌های یونانی و رومی را پیدا کردند. در نتیجه، نوشته‌های باقی‌مانده از نویسندگان کلاسیک از جمله افلاطون، سیسرو، سوفوکل و پلوتارک به دوران رنسانس رسید. مطالعه ی این آثار، دانش نو نام گرفت. در آن زمان، ضمن احیای علاقه به نوشته‌های کلاسیک، به ارزش‌های فردی نیز توجه شد. این گرایش، انسانگرایی نام گرفت. زیرا طرفداران آن، به جای موضوعات روحانی، بیش از هر چیز، مسایل انسانی را در نظر گرفتند.انسانگرایی نیز مثل رنسانس، از ایتالیا ظهور کرد.
در رنسانس، گالیله، فیزیک (علم طبیعت) را سکولار کرد و آن را از الهیات (علم فراطبیعت) مستقل دانست. از آن پس، تکیه گاه فیزیک، خرد انسان بود.گالیله می‌گفت :
حقیقت طبیعت همواره در برابر چشمان ماست. اما، برای فهم این حقیقت باید با زبان ریاضی آشنا بود. زبان این حقیقت، اشکال هندسی، یعنی دایره، بیضی، مثلث و امثالهم است.
پس از آن، جریان فکری اصالت عقل، تحت تأثیر افکار افلاطون، توسط ریاضیدان و فیلسوف فرانسوی، رنه دکارت که پدر فلسفه جدید لقب گرفته، به وجود آمد. دکارت، خرد بشری را به جای کتاب مقدس، سنت پاپ، کلیسا و فرمانروا قرار داد.دکارت، با این کار خویش، سوژه بزرگی آفرید. یکی دیگر از اندیشمندان این جریان فکری، لایبنیتز (۱۶۴۶ - ۱۷۱۶) فیلسوف، ریاضیدان و فیزیک‌دان آلمانی، می‌باشد که نخستین کسی بود که میان حقایق ضروری (منطقی) وحقایق حادث (واقعی) تمایز روشنی قائل شد. بعد از جدا شدن راسل و جی.ای.مور از ایده‌آلیست ها و با پیگیری ویتگنشتاین که شاگرد راسل بود، اثبات گرایی شکل گرفت و تا دهه 1920 میلادی، در اتریش، این جریان فکری ادامه داشت. طبق نظرات ایشان، فقط، معرفتی، معنادار و مطابق با واقع است که تحقیق پذیر تجربی باشند. به قول آگوست کنت، پدر پوزیتویسم، چون گزاره های متافیزیکی قابل تجربه حسی نیستند، فلذا غیر علمی بوده و مربوط به تاریخ هستند. این جریان فکری، توسط اعضای حلقه وین تأسیس شد و فلسفه‌ای را که به وجود آوردند که پوزیتویسم منطقی نام نهاده شد.
دانِش عبارت است از مجموعه دانستنی‌هایی که بشر برای زندگی خود از آنها بهره می‌گیرد. در زمان‌های قدیم دانش بشر محدود بود و گاهی حتی یک نفر می‌توانست بیشتر دانش بشری را در حافظه خود جای دهد. اما به تدریج با رشد معلومات، دانستنی‌های بشر طبقه بندی شدند و حوزه‌های مختلف و تخصصی دانش شکل گرفت.
واژه‌شناسی
از لحاظ لغوی باید بین دانش (Knowledge) و علم (Science) تفاوت قائل شد. از نظر رابطه منطقی می‌توان گفت که دانش (معادل Knowledge در فلسفه و شناخت‌شناسی حوزه ی زبان انگلیسی) مجموعه ی جامع‌تر و کلّی‌تری نسبت به علم (فقط معادل Science) بوده و علم می‌تواند به نحوی زیر مجموعه ی دانش به عنوان تمامی آگاهی‌های انسانی تلقی شود.
در حوزه ی زبان فارسی، دانش یا علم دربرگیرنده ی تمامی گونه‌ها و حوزه‌های شناخت و آگاهی در عام‌ترین معنای خویش است.
در یک نگاه کلّی می‌توان گونه‌ها و حوزه‌های دانش بشری را به سه حوزه ی کلان تقسیم نمود: ۱- هنر، ۲- فلسفه، و ۳- علم. برای آشنایی با هر حوزه از دانش بشری فراگیری مفاهیم، مبانی و نظریه‌های رایج در آن حوزه از دانش ضروری است.
زوجیّت دانش
چنان‌چه دانش را دارای طبیعتی زوج و دوگونه در نظر بگیریم، هر دانشی هم از نوع سخت است (یعنی دانش قابل تعریف و نمایش)، و هم از نوع نرم (یعنی گونه غیر قابل ساختاردهی، بیان، و نمایش). تنها میزان و درجهٔ این اختلاط دوگونه‌است که در دانش‌های گوناگون با هم تفاوت پیدا می‌کند.
داده‌ها - اطلاعات - دانش
مفاهیم سه گانه ی داده‌ها، اطلاعات، و دانش، و نیز نسبت‌ها و روابط آن سه با یکدیگر با ابهام و عدم شفافیت زیادی برای افراد گوناگون همراه است.
داده‌ها
نسبت به اطلاعات، و دانش، داده‌ها در بالاترین تراز تجرید قرار دارند. این بدان معناست که واژه داده‌ها بسیار کلی ست و هر چیزی را شامل می‌شود که داشته باشیم. برای داده‌ها بودن و داده‌ها خطاب شدن صفات یا خصوصیات زیادی لازم نیست.
مثال برای داده‌ها: شن، ماسه، ریگ، و خاک مخلوط با هم که از محل طبیعی آن برداشته شده، و با کامیون به ایستگاه شستشو و تفکیک حمل می‌شود.
اطلاعات
جهت تبدیل داده‌ها به اطلاعات باید تغییرات، پردازش‌ها، و یا اصلاحاتی روی آنها صورت داده شود.
مثال برای اطلاعات: شن، ماسه، سیمان، تیرآهن، میل‌گرد (آرماتور)، لوله، رنگ، و گچ که به محل اجراء پروژه ساختمانی حمل گردیده و در محل‌های جدا جدا به طور موقت انبار و نگهداری می‌شود. ودر انتظار تفکری است برای ساماندهی لازم درآنها
دانش
عبور و گذار از اطلاعات به دانش، محتاج اعمال تغییراتی از نوع آفرینش و خلق، ایجاد زندگی و منظورداری، و در کنار یکدیگر نهادن هدفدار قطعات پراکنده ی اطلاعات می‌باشد.
مثال برای دانش: خانه، بیمارستان، و یا کودکستانی که با اهداف، جهت گیری‌ها، و منظورهای ویژه و آگاهانه‌ای ساخته شده و مهیای انجام و ارائه همان وظایف می‌شود.
نمایش دانش
یکی از اصول بنیادین در زمینه ی وسیع و همه‌جاگیر هوش مصنوعی را نمایش دانش تشکیل می‌دهد. با پیدایش و تولد اینترنت در آخرین سال‌های سده ی بیستم میلادی و اولین سال‌های قرن جدید، نمایش دانش هم زندگی و حیاتی تازه یافته‌است، و در مقیاسی وسیع در میدان‌ها و عرصه‌های علمی و فنی نوینی حضور و لزوم پیدا کرده‌است.
خط مشی جاوا
یکی از ویژگی‌های جاوا قابل حمل بودن آن است. یعنی برنامهٔ نوشته شده به زبان جاوا باید به طور مشابهی در کامپیوترهای مختلف با سخت‌افزارهای متفاوت اجرا شود. و باید این توانایی را داشته باشد که برنامه یک بار نوشته شود، یک بار کامپایل شود و در همه کامپیوترها اجرا گردد. به این صورت که کد کامپایل شدهٔ جاوا را ذخیره می‌کند، اما نه به‌صورت کد ماشین بلکه به‌صورت بایت‌کد جاوا. دستورالعمل‌ها شبیه کد ماشین هستند، اما با ماشین‌های مجازی که به طور خاص برای سخت‌افزارهای مختلف نوشته شده‌اند، اجرا می‌شوند. در نهایت کاربر از سکوی جاوا نصب شده روی ماشین خود یا مرورگر وب استفاده می‌کند. کتابخانه‌های استاندارد یک راه عمومی برای دسترسی به ویژگی‌های خاص فراهم می‌کنند. مانند گرافیک، نخ‌کشی و شبکه. در بعضی از نسخه‌های ماشین مجازی جاوا، بایت‌کدها می‌توانند قبل و در زمان اجرای برنامه به کدهای محلی کامپایل شوند. فایدهٔ اصلی استفاده از بایت‌کد، قسمت کردن است. اما ترجمهٔ کلی یعنی برنامه‌های ترجمه شده تقریباً همیشه کندتر از برنامه‌های کامپایل شدهٔ محلی اجرا می‌شوند. این شکاف می‌تواند با چند تکنیک خوش‌بینانه که در کاربردهای JVM قبلی معرفی شد، کم شود. یکی از این تکنیک‌ها JIT است که بایت‌کد جاوا را به کد محلی ترجمه کرده و سپس آن را پنهان می‌کند. در نتیجه برنامه خیلی سریع‌تر نسبت به کدهای ترجمه شدهٔ خالص شروع و اجرا می‌شود. بیشتر VMهای پیشرفته، به‌صورت کامپایل مجدد پویا، در آنالیز VM، رفتار برنامهٔ اجرا شده و کامپایل مجدد انتخاب شده و بهینه‌سازی قسمت‌های برنامه، استفاده می‌شوند. کامپایل مجدد پویا می‌تواند کامپایل ایستا را بهینه‌سازی کند. زیرا می‌تواند قسمت hot spot برنامه و گاهی حلقه‌های داخلی که ممکن است زمان اجرای برنامه را افزایش دهند را تشخیص دهد. کامپایل JIT و کامپایل مجدد پویا به برنامه‌های جاوا اجازه می‌دهد که سرعت اجرای کدهای محلی بدون از دست دادن قابلیت انتقال افزایش پیدا کند.
تکنیک بعدی به عنوان کامپایل ایستا شناخته شده‌است. که کامپایل مستقیم به کدهای محلی است مانند بسیاری از کامپایلرهای قدیمی. کامپایلر ایستای جاوا، بایت‌کدها را به کدهای شی محلی ترجمه می‌کند.
کارایی جاوا نسبت به نسخه‌های اولیه بیشتر شد. در تعدادی از تست‌ها نشان داده شد که کارایی کامپایلرJIT کاملاًَ مشابه کامپایلر محلی شد. عملکرد کامپایلرها لزوماً کارایی کدهای کامپایل شده را نشان نمی‌دهند. یکی از پیشرفت‌های بی نظیر در در زمان اجرای ماشین این بود که خطاها ماشین را دچار اشکال نمی‌کردند. علاوه بر این در زمان اجرای ماشینی مانند جاوا وسایلی وجود دارد که به زمان اجرای ماشین متصل شده و هر زمانی که یک استثنا رخ می‌دهد، اطلاعات اشکال زدایی که در حافظه وجود دارد، ثبت می‌کنند.
پیاده‌سازی
شرکت سان میکروسیستم مجوز رسمی برای پلت فرم استاندارد جاوا را به مایکروسافت ویندوز, لینوکس، و سولاریس (سیستم‌عامل). داده‌است. همچنین محیط‌های دیگری برای دیگر پلت فرم‌ها فراهم آورده‌است. علامت تجاری مجوز شرکت سان میکروسیستم طوری بود که با همهٔ پیاده‌سازی‌ها سازگار باشد. به علت اختلاف قانونی که با ماکروسافت پیدا کرد، زمانی که شرکت سان ادعا کرد که پیاده‌سازی ماکروسافت از RMI یا JNI پشتیبانی نکرده و ویژگی‌های خاصی را برای خودش اضافه کرده‌است. شرکت سان در سال ۱۹۹۷ پیگیری قانونی کرد و در سال ۲۰۰۱ در توافقی ۲۰ میلیون دلاری برنده شد. در نتیجه کمی بعدماکروسافت جاوا را به ویندوز فرستاد. در نسخهٔ اخیر ویندوز، مرورگر اینترنت نمی‌تواند از جاوا پلت فرم پشتیبانی کند. شرکت سان و دیگران یک سیستم اجرای جاوای رایگان برای آنها و نسخه‌های دیگر ویندوز فراهم آوردند.
اداره خودکار حافظه
جاوا از حافظهٔ بازیافتی خودکار برای ادارهٔ حافظه در چرخهٔ زندگی یک شی استفاده می‌کند. برنامه‌نویس زمانی که اشیا به وجود می‌آیند، این حافظه را تعیین می‌کند. و در زمان اجرا نیز، زمانی که این اشیا در استفادهٔ زیاد طولانی نباشند، برنامه نویس مسئول بازگرداندن این حافظه‌است. زمانی که مرجعی برای شی‌های باقی‌مانده نیست، شی‌های غیر قابل دسترس برای آزاد شدن به صورت خودکار توسط بازیافت حافظه، انتخاب می‌شوند. اگر برنامه‌نویس مقداری از حافظه را برای شی‌هایی که زیاد طولانی نیستند، نگه دارد، چیزهایی شبیه سوراخ حافظه اتفاق می‌افتند.
یکی از عقایدی که پشت سر مدل ادارهٔ حافظهٔ خودکار جاوا وجود دارد، این است که برنامه‌نویس هزینهٔ اجرای ادارهٔ دستی حافظه را نادیده می‌گیرد. در بعضی از زبان‌ها حافظه لازم برای ایجاد یک شی، به صورت ضمنی و بدون شرط، به پشته تخصیص داده می‌شود. و یا به‌طور صریح اختصاص داده شده و از heap بازگردانده می‌شود. در هر کدام از این راه‌ها، مسئولیت ادارهٔ اقامت حافظه با برنامه‌نویس است. اگر برنامه شی را برنگرداند، سوراخ حافظه اتفاق می‌افتد. اگر برنامه تلاش کند به حافظه‌ای را که هم‌اکنون بازگردانده شده، دستیابی پیدا کند یا برگرداند، نتیجه تعریف شده نیست و ممکن است برنامه بی‌ثبات شده و یا تخریب شود. این ممکن است با استفاده از اشاره‌گر مدتی باقی بماند، اما سرباری و پیچیدگی برنامه زیاد می‌شود. بازیافت حافظه اجازه دارد در هر زمانی اتفاق بیفتد. به‌طوری که این زمانی اتفاق می‌افتد که برنامه بی‌کار باشد. اگر حافظهٔ خالی کافی برای تخصیص شی جدید در هیپ وجود نداشته باشد، ممکن است برنامه برای چند دقیقه متوقف شود. در جایی که زمان پاسخ یا اجرا مهم باشد، ادارهٔ حافظه و منابع اشیا استفاده می‌شوند.
جاوا از نوع اشاره‌گر ریاضی C و ++C پشتیبانی نمی‌کند. در جایی که آدرس اشیا و اعداد صحیح می‌توانند به جای هم استفاده شوند. همانند ++C و بعضی زبان‌های شی‌گرای دیگر، متغیرهای نوع‌های اولیهٔ جاوا شی‌گرا نبودند. مقدار نوع‌های اولیه، مستقیماً در فیلدها ذخیره می‌شوند. در فیلدها (برای اشیا) و در پشته (برای توابع)، بیشتر از هیپ استفاده می‌شود. این یک تصمیم هوشیارانه توسط طراح جاوا برای اجرا است. به همین دلیل جاوا یک زبان شی‌گرای خالص به حساب نمی‌آید.
گرامر
گرامر جاوا وسیع‌تر از ++C است و برخلاف ++C که ترکیبی است از ساختارها و شی‌گرایی، زبان جاوا یک زبان شی‌گرای خالص می‌باشد. فقط نوع دادة اصلی از این قاعده مستثنی است. جاوا بسیاری از ویژگی‌ها را پشتیبانی می‌کند و از کلاس‌ها برای ساده‌تر کردن برنامه‌نویسی و کاهش خطا استفاده می‌کند.
بر طبق قرارداد فایل هل بعد از کلاس‌های عمومی نام گذاری می‌شوند. سپس باید پسوند java را به این صورت اضافه کرد: Hello world.java. این فایل اول باید با استفاده از کامپایلر جاوا به بایت کد کامپایل شود. در نتیجه فایل Hello world.class ایجاد می‌شود. این فایل قابل اجرا است. فایل جاوا ممکن است فقط یک کلاس عمومی داشته باشد. اما می‌تواند شامل چندین کلاس با دستیابی عمومی کمتر باشد.
کلاسی که به صورت خصوصی تعریف می‌شود ممکن است در فایل.java ذخیره شود. کامپایلر برای هر کلاسی که در فایل اصلی تعریف می‌شود یک کلاس فایل تولید می‌کند. که نام این کلاس فایل همنام کلاس است با پسوند.class
کلمه کلیدی public (عمومی) برای قسمت‌هایی که می‌توانند از کدهای کلاس‌های دیگر صدا زده بشوند، به کار برده می‌شود. کلمهٔ کلیدی static (ایستا) در جلوی یک تابع، یک تابع ایستا را که فقط وابسته به کلاس است و نه قابل استفاده برای نمونه‌هایی از کلاس، نشان می‌دهد. فقط تابع‌های ایستا می‌توانند توسط اشیا بدون مرجع صدا زده شوند. داده‌های ایستا به متغیرهایی که ایستا نیستند، نمی‌توانند دسترسی داشته باشند.
کلمهٔ کلیدی void (تهی) نشان می‌دهد که تابع main هیچ مقداری را بر نمی‌گرداند. اگر برنامهٔ جاوا بخواهد با خطا از برنامه خارج شود، باید system.exit() صدا زده شود. کلمهٔ main یک کلمهٔ کلیدی در زبان جاوا نیست. این نام واقعی تابعی است که جاوا برای فرستادن کنترل به برنامه، صدا می‌زند. برنامه جاوا ممکن است شامل چندین کلاس باشد که هر کدام دارای تابع main هستند.
تابع main باید آرایه‌ای از اشیا رشته‌ای را بپذیرد. تابع main می‌تواند از آرگومان‌های متغیر به شکل public static void main(string…args) استفاده کند که به تابع main اجازه می‌دهد اعدادی دلخواه از اشیا رشته‌ای را فراخوانی کند. پارامترstring[]args آرایه‌ای از اشیا رشته ایست که شامل تمام آرگومان‌هایی که به کلاس فرستاده می‌شود، است.
چاپ کردن، قسمتی از کتابخانهٔ استاندارد جاوا است. کلاس سیستم یک فیلد استاتیک عمومی به نام out تعریف کرده‌است. شی out یک نمونه از کلاس printstream است و شامل تعداد زیادی تابع برای چاپ کردن اطلاعات در خروجی استاندارد است. همچنین شامل println(string) برای اضافه کردن یک خط جدید برای رشتهٔ فرستاده شده اضافه می‌کند.
توزیع‌های جاوا
منظور از توزیع جاوا پیاده‌سازی‌های مختلفی است که برای کامپایلر جاوا و همچنین مجموعه کتابخانه‌های استاندارد زبان جاوا (JDK) وجود دارد. در حال حاضر چهار توزیع‌کنندهٔ عمده جاوا وجود دارند:
سان میکروسیستمز: توزیع کننده اصلی جاوا و مبدع آن می‌باشد. در اکثر موارد هنگامی که گفته می‌شود جاوا منظور توزیع سان می‌باشد.
GNU Classpath: این توزیع از سوی موسسه نرم‌افزارهای آزاد منتشر شده و تقریباً تمامی کتابخانه استاندارد زبان جاوا در آن بدون بهره‌گیری از توزیع شرکت سان از اول پیاده‌سازی شده‌است. یک کامپایلر به نام GNU Compiler for Java نیز برای کامپایل کردن کدهای جاوا توسط این موسسه ایجاد شده‌است. فلسفه انتخاب نام Classpath برای این پروژه رها کردن تکنولوژی جاوا از وابستگی به علامت تجاری جاوا است بطوریکه هیچ وابستگی یا محدودیتی برای استفاده آن از لحاظ قوانین حقوقی ایجاد نشود و از طرفی به خاطر وجود متغیر محیطی classpath در تمامی محیط‌های احرایی برنامه‌های جاوا، این نام به نوعی تکنولوژی جاوا را برای خواننده القا می‌کند. کامپایلر GNU توانایی ایجاد کد اجرایی (در مقابل بایت کد توزیع سان) را داراست. لازم به ذکر است که در حال حاضر شرکت سان تقریباً تمامی کدهای JDK را تحت مجوز نرم‌افزارهای آزاد به صورت متن باز منتشر کرده‌است و قول انتشار قسمت بسیار کوچکی از این مجموعه را که به‌دلیل استفاده از کدهای شرکت‌های ثانویه نتوانسته به صورت متن باز منتشر نماید در آینده نزدیک با بازنویسی این کدها داده‌است.
مایکروسافت #J: این در حقیقت یک توزیع جاوا نیست. بلکه زبانی مشابه می‌باشد که توسط مایکروسافت و در چارچوب.net ارائه شده‌است. انتظار اینکه در سیستم‌عاملی غیر از ویندوز هم اجرا شود را نداشته باشید.
AspectJ: این نیز یک زبان مجزا نیست. بلکه یک برنامه الحاقی می‌باشد که امکان برنامه نویسی Aspect Oriented را به جاوا می‌افزاید. این برنامه توسط بنیاد برنامه‌نویسی جلوه‌گرا و به صورت کدباز ارائه شده‌است.
کلاس‌های خاص
برنامک (برنامه‌های کاربردی کوچک)
اپلت جاواها برنامه‌هایی هستند که برای کاربردهایی نظیر نمایش در صفحات وب، ایجاد شده‌اند. واژهٔ import باعث می‌شود کامپایلر جاوا کلاس‌های javaapplet.Applet وjava.awt.Graphics را به کامپایل برنامه اضافه کند. کلاس Hello کلاس Applet را توسعه می‌دهد. کلاس اپلت چارچوبی برای کاربردهای گروهی برای نمایش و کنترل چرخهٔ زندگی اپلت، درست می‌کند. کلاس اپلت یک تابع پنجره‌ای مجرد است که برنامه‌های کوچکی با قابلیت نشان دادن واسط گرافیکی برای کاربر را فراهم می‌کند. کلاس Hello تابع موروثی print(Graphics) را از سوپر کلاس container باطل می‌کند، برای اینکه کدی که اپلت را نمایش می‌دهد، فراهم کند. تابع paint شی‌های گرافیکی را که شامل زمینه‌های گرافیکی هستند را می‌فرستد تا برای نمایش اپلت‌ها استفاده شوند. تابع paint برای نمایش "Hello world!" تابع drawstring(string,int,int) را صدا می‌زند.
جاوا سرولت
تکنولوژی servlet جاوا گسترس وب را به آسانی فراهم می‌کند. و شامل مکانیزم‌هایی برای توسعهٔ تابعی سرور وب و برایدسترسی به سیستم‌های تجاری موجود است.servlet قسمتی از javaEE است که به درخواست‌های مشتری پاسخ می‌دهد.
واژهٔ import کامپایلر جاوا را هدایت می‌کند که تمام کلاس‌های عمومی و واسط‌ها را از بسته‌های java.io وjava.servlet را در کامپایل وارد کند.
کلاس Hello کلاس Genericservlet را توسعه می‌دهد. کلاس Genericservlet واسطی برای سرور فراهم می‌کند تا درخواست را به servlet بفرستد و چرخهٔ زندگی servlet را کنترل کند.
JSP
صفحهٔ سرور جاوا قسمتی از سرور javaEE است که پاسخ تولید می‌کند. نوعاً صفحات HTML به درخواست‌های HTTP از مشتری.JSPها کد جاوا در صفحهٔ HTML را با استفاده از حائل <%and%> اضافه می‌کنند.JSP به javaservlet کامپایل می‌شود.
سوینگ
Swing کتابخانهٔ واسط گرافیکی کاربر است برای پلت فرم javaSE. ابزاری مشابه پنجره، GTK و motif توسط شرکت sun فراهم شده‌اند. این مثال کاربرد swing یک پنجرهٔ واحد همراه با Hello world را ایجاد می‌کند.
اولین جملهٔ import کامپایلر جاوا را هدایت می‌کندتا کلاس Borderlayout را از بستهٔ java.awt در جاوا به کامپایل اضافه کند. و import دوم همهٔ کلاس‌های عمومی و واسط آنها را از بستهٔ javax.swing اضافه می‌کند. کلاس Hello کلاس Jframe را توسعه می‌دهد. کلاس Jframe یک پنجره با میلهٔ عنوان و کنترل بستن است.
زمانی که برنامه آغاز می‌شود، تابع main با JVM صدا زده می‌شود. این یک نمونهٔ جدید از کلاس Hello را ایجاد کرده و با صدا زدن تابع setvisible(boolean) با مقدار true نمایش داده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های جاوا قابل حمل بودن آن است. یعنی برنامهٔ نوشته شده به زبان جاوا باید به طور مشابهی در کامپیوترهای مختلف با سخت‌افزارهای متفاوت اجرا شود. و باید این توانایی را داشته باشد که برنامه یک بار نوشته شود، یک بار کامپایل شود و در همه کامپیوترها اجرا گردد. به این صورت که کد کامپایل شدهٔ جاوا را ذخیره می‌کند، اما نه به‌صورت کد ماشین بلکه به‌صورت بایت‌کد جاوا. دستورالعمل‌ها شبیه کد ماشین هستند، اما با ماشین‌های مجازی که به طور خاص برای سخت‌افزارهای مختلف نوشته شده‌اند، اجرا می‌شوند. در نهایت کاربر از سکوی جاوا نصب شده روی ماشین خود یا مرورگر وب استفاده می‌کند. کتابخانه‌های استاندارد یک راه عمومی برای دسترسی به ویژگی‌های خاص فراهم می‌کنند. مانند گرافیک، نخ‌کشی و شبکه. در بعضی از نسخه‌های ماشین مجازی جاوا، بایت‌کدها می‌توانند قبل و در زمان اجرای برنامه به کدهای محلی کامپایل شوند. فایدهٔ اصلی استفاده از بایت‌کد، قسمت کردن است. اما ترجمهٔ کلی یعنی برنامه‌های ترجمه شده تقریباً همیشه کندتر از برنامه‌های کامپایل شدهٔ محلی اجرا می‌شوند. این شکاف می‌تواند با چند تکنیک خوش‌بینانه که در کاربردهای JVM قبلی معرفی شد، کم شود. یکی از این تکنیک‌ها JIT است که بایت‌کد جاوا را به کد محلی ترجمه کرده و سپس آن را پنهان می‌کند. در نتیجه برنامه خیلی سریع‌تر نسبت به کدهای ترجمه شدهٔ خالص شروع و اجرا می‌شود. بیشتر VMهای پیشرفته، به‌صورت کامپایل مجدد پویا، در آنالیز VM، رفتار برنامهٔ اجرا شده و کامپایل مجدد انتخاب شده و بهینه‌سازی قسمت‌های برنامه، استفاده می‌شوند. کامپایل مجدد پویا می‌تواند کامپایل ایستا را بهینه‌سازی کند. زیرا می‌تواند قسمت hot spot برنامه و گاهی حلقه‌های داخلی که ممکن است زمان اجرای برنامه را افزایش دهند را تشخیص دهد. کامپایل JIT و کامپایل مجدد پویا به برنامه‌های جاوا اجازه می‌دهد که سرعت اجرای کدهای محلی بدون از دست دادن قابلیت انتقال افزایش پیدا کند.
تکنیک بعدی به عنوان کامپایل ایستا شناخته شده‌است. که کامپایل مستقیم به کدهای محلی است مانند بسیاری از کامپایلرهای قدیمی. کامپایلر ایستای جاوا، بایت‌کدها را به کدهای شی محلی ترجمه می‌کند.
کارایی جاوا نسبت به نسخه‌های اولیه بیشتر شد. در تعدادی از تست‌ها نشان داده شد که کارایی کامپایلرJIT کاملاًَ مشابه کامپایلر محلی شد. عملکرد کامپایلرها لزوماً کارایی کدهای کامپایل شده را نشان نمی‌دهند. یکی از پیشرفت‌های بی نظیر در در زمان اجرای ماشین این بود که خطاها ماشین را دچار اشکال نمی‌کردند. علاوه بر این در زمان اجرای ماشینی مانند جاوا وسایلی وجود دارد که به زمان اجرای ماشین متصل شده و هر زمانی که یک استثنا رخ می‌دهد، اطلاعات اشکال زدایی که در حافظه وجود دارد، ثبت می‌کنند.
پیاده‌سازی
شرکت سان میکروسیستم مجوز رسمی برای پلت فرم استاندارد جاوا را به مایکروسافت ویندوز, لینوکس، و سولاریس (سیستم‌عامل). داده‌است. همچنین محیط‌های دیگری برای دیگر پلت فرم‌ها فراهم آورده‌است. علامت تجاری مجوز شرکت سان میکروسیستم طوری بود که با همهٔ پیاده‌سازی‌ها سازگار باشد. به علت اختلاف قانونی که با ماکروسافت پیدا کرد، زمانی که شرکت سان ادعا کرد که پیاده‌سازی ماکروسافت از RMI یا JNI پشتیبانی نکرده و ویژگی‌های خاصی را برای خودش اضافه کرده‌است. شرکت سان در سال ۱۹۹۷ پیگیری قانونی کرد و در سال ۲۰۰۱ در توافقی ۲۰ میلیون دلاری برنده شد. در نتیجه کمی بعدماکروسافت جاوا را به ویندوز فرستاد. در نسخهٔ اخیر ویندوز، مرورگر اینترنت نمی‌تواند از جاوا پلت فرم پشتیبانی کند. شرکت سان و دیگران یک سیستم اجرای جاوای رایگان برای آنها و نسخه‌های دیگر ویندوز فراهم آوردند.
اداره خودکار حافظه
جاوا از حافظهٔ بازیافتی خودکار برای ادارهٔ حافظه در چرخهٔ زندگی یک شی استفاده می‌کند. برنامه‌نویس زمانی که اشیا به وجود می‌آیند، این حافظه را تعیین می‌کند. و در زمان اجرا نیز، زمانی که این اشیا در استفادهٔ زیاد طولانی نباشند، برنامه نویس مسئول بازگرداندن این حافظه‌است. زمانی که مرجعی برای شی‌های باقی‌مانده نیست، شی‌های غیر قابل دسترس برای آزاد شدن به صورت خودکار توسط بازیافت حافظه، انتخاب می‌شوند. اگر برنامه‌نویس مقداری از حافظه را برای شی‌هایی که زیاد طولانی نیستند، نگه دارد، چیزهایی شبیه سوراخ حافظه اتفاق می‌افتند.
یکی از عقایدی که پشت سر مدل ادارهٔ حافظهٔ خودکار جاوا وجود دارد، این است که برنامه‌نویس هزینهٔ اجرای ادارهٔ دستی حافظه را نادیده می‌گیرد. در بعضی از زبان‌ها حافظه لازم برای ایجاد یک شی، به صورت ضمنی و بدون شرط، به پشته تخصیص داده می‌شود. و یا به‌طور صریح اختصاص داده شده و از heap بازگردانده می‌شود. در هر کدام از این راه‌ها، مسئولیت ادارهٔ اقامت حافظه با برنامه‌نویس است. اگر برنامه شی را برنگرداند، سوراخ حافظه اتفاق می‌افتد. اگر برنامه تلاش کند به حافظه‌ای را که هم‌اکنون بازگردانده شده، دستیابی پیدا کند یا برگرداند، نتیجه تعریف شده نیست و ممکن است برنامه بی‌ثبات شده و یا تخریب شود. این ممکن است با استفاده از اشاره‌گر مدتی باقی بماند، اما سرباری و پیچیدگی برنامه زیاد می‌شود. بازیافت حافظه اجازه دارد در هر زمانی اتفاق بیفتد. به‌طوری که این زمانی اتفاق می‌افتد که برنامه بی‌کار باشد. اگر حافظهٔ خالی کافی برای تخصیص شی جدید در هیپ وجود نداشته باشد، ممکن است برنامه برای چند دقیقه متوقف شود. در جایی که زمان پاسخ یا اجرا مهم باشد، ادارهٔ حافظه و منابع اشیا استفاده می‌شوند.
جاوا از نوع اشاره‌گر ریاضی C و ++C پشتیبانی نمی‌کند. در جایی که آدرس اشیا و اعداد صحیح می‌توانند به جای هم استفاده شوند. همانند ++C و بعضی زبان‌های شی‌گرای دیگر، متغیرهای نوع‌های اولیهٔ جاوا شی‌گرا نبودند. مقدار نوع‌های اولیه، مستقیماً در فیلدها ذخیره می‌شوند. در فیلدها (برای اشیا) و در پشته (برای توابع)، بیشتر از هیپ استفاده می‌شود. این یک تصمیم هوشیارانه توسط طراح جاوا برای اجرا است. به همین دلیل جاوا یک زبان شی‌گرای خالص به حساب نمی‌آید.
گرامر
گرامر جاوا وسیع‌تر از ++C است و برخلاف ++C که ترکیبی است از ساختارها و شی‌گرایی، زبان جاوا یک زبان شی‌گرای خالص می‌باشد. فقط نوع دادة اصلی از این قاعده مستثنی است. جاوا بسیاری از ویژگی‌ها را پشتیبانی می‌کند و از کلاس‌ها برای ساده‌تر کردن برنامه‌نویسی و کاهش خطا استفاده می‌کند.
بر طبق قرارداد فایل هل بعد از کلاس‌های عمومی نام گذاری می‌شوند. سپس باید پسوند java را به این صورت اضافه کرد: Hello world.java. این فایل اول باید با استفاده از کامپایلر جاوا به بایت کد کامپایل شود. در نتیجه فایل Hello world.class ایجاد می‌شود. این فایل قابل اجرا است. فایل جاوا ممکن است فقط یک کلاس عمومی داشته باشد. اما می‌تواند شامل چندین کلاس با دستیابی عمومی کمتر باشد.
کلاسی که به صورت خصوصی تعریف می‌شود ممکن است در فایل.java ذخیره شود. کامپایلر برای هر کلاسی که در فایل اصلی تعریف می‌شود یک کلاس فایل تولید می‌کند. که نام این کلاس فایل همنام کلاس است با پسوند.class
کلمه کلیدی public (عمومی) برای قسمت‌هایی که می‌توانند از کدهای کلاس‌های دیگر صدا زده بشوند، به کار برده می‌شود. کلمهٔ کلیدی static (ایستا) در جلوی یک تابع، یک تابع ایستا را که فقط وابسته به کلاس است و نه قابل استفاده برای نمونه‌هایی از کلاس، نشان می‌دهد. فقط تابع‌های ایستا می‌توانند توسط اشیا بدون مرجع صدا زده شوند. داده‌های ایستا به متغیرهایی که ایستا نیستند، نمی‌توانند دسترسی داشته باشند.
کلمهٔ کلیدی void (تهی) نشان می‌دهد که تابع main هیچ مقداری را بر نمی‌گرداند. اگر برنامهٔ جاوا بخواهد با خطا از برنامه خارج شود، باید system.exit() صدا زده شود. کلمهٔ main یک کلمهٔ کلیدی در زبان جاوا نیست. این نام واقعی تابعی است که جاوا برای فرستادن کنترل به برنامه، صدا می‌زند. برنامه جاوا ممکن است شامل چندین کلاس باشد که هر کدام دارای تابع main هستند.
تابع main باید آرایه‌ای از اشیا رشته‌ای را بپذیرد. تابع main می‌تواند از آرگومان‌های متغیر به شکل public static void main(string…args) استفاده کند که به تابع main اجازه می‌دهد اعدادی دلخواه از اشیا رشته‌ای را فراخوانی کند. پارامترstring[]args آرایه‌ای از اشیا رشته ایست که شامل تمام آرگومان‌هایی که به کلاس فرستاده می‌شود، است.
چاپ کردن، قسمتی از کتابخانهٔ استاندارد جاوا است. کلاس سیستم یک فیلد استاتیک عمومی به نام out تعریف کرده‌است. شی out یک نمونه از کلاس printstream است و شامل تعداد زیادی تابع برای چاپ کردن اطلاعات در خروجی استاندارد است. همچنین شامل println(string) برای اضافه کردن یک خط جدید برای رشتهٔ فرستاده شده اضافه می‌کند.
توزیع‌های جاوا
منظور از توزیع جاوا پیاده‌سازی‌های مختلفی است که برای کامپایلر جاوا و همچنین مجموعه کتابخانه‌های استاندارد زبان جاوا (JDK) وجود دارد. در حال حاضر چهار توزیع‌کنندهٔ عمده جاوا وجود دارند:
سان میکروسیستمز: توزیع کننده اصلی جاوا و مبدع آن می‌باشد. در اکثر موارد هنگامی که گفته می‌شود جاوا منظور توزیع سان می‌باشد.
GNU Classpath: این توزیع از سوی موسسه نرم‌افزارهای آزاد منتشر شده و تقریباً تمامی کتابخانه استاندارد زبان جاوا در آن بدون بهره‌گیری از توزیع شرکت سان از اول پیاده‌سازی شده‌است. یک کامپایلر به نام GNU Compiler for Java نیز برای کامپایل کردن کدهای جاوا توسط این موسسه ایجاد شده‌است. فلسفه انتخاب نام Classpath برای این پروژه رها کردن تکنولوژی جاوا از وابستگی به علامت تجاری جاوا است بطوریکه هیچ وابستگی یا محدودیتی برای استفاده آن از لحاظ قوانین حقوقی ایجاد نشود و از طرفی به خاطر وجود متغیر محیطی classpath در تمامی محیط‌های احرایی برنامه‌های جاوا، این نام به نوعی تکنولوژی جاوا را برای خواننده القا می‌کند. کامپایلر GNU توانایی ایجاد کد اجرایی (در مقابل بایت کد توزیع سان) را داراست. لازم به ذکر است که در حال حاضر شرکت سان تقریباً تمامی کدهای JDK را تحت مجوز نرم‌افزارهای آزاد به صورت متن باز منتشر کرده‌است و قول انتشار قسمت بسیار کوچکی از این مجموعه را که به‌دلیل استفاده از کدهای شرکت‌های ثانویه نتوانسته به صورت متن باز منتشر نماید در آینده نزدیک با بازنویسی این کدها داده‌است.
مایکروسافت #J: این در حقیقت یک توزیع جاوا نیست. بلکه زبانی مشابه می‌باشد که توسط مایکروسافت و در چارچوب.net ارائه شده‌است. انتظار اینکه در سیستم‌عاملی غیر از ویندوز هم اجرا شود را نداشته باشید.
AspectJ: این نیز یک زبان مجزا نیست. بلکه یک برنامه الحاقی می‌باشد که امکان برنامه نویسی Aspect Oriented را به جاوا می‌افزاید. این برنامه توسط بنیاد برنامه‌نویسی جلوه‌گرا و به صورت کدباز ارائه شده‌است.
کلاس‌های خاص
برنامک (برنامه‌های کاربردی کوچک)
اپلت جاواها برنامه‌هایی هستند که برای کاربردهایی نظیر نمایش در صفحات وب، ایجاد شده‌اند. واژهٔ import باعث می‌شود کامپایلر جاوا کلاس‌های javaapplet.Applet وjava.awt.Graphics را به کامپایل برنامه اضافه کند. کلاس Hello کلاس Applet را توسعه می‌دهد. کلاس اپلت چارچوبی برای کاربردهای گروهی برای نمایش و کنترل چرخهٔ زندگی اپلت، درست می‌کند. کلاس اپلت یک تابع پنجره‌ای مجرد است که برنامه‌های کوچکی با قابلیت نشان دادن واسط گرافیکی برای کاربر را فراهم می‌کند. کلاس Hello تابع موروثی print(Graphics) را از سوپر کلاس container باطل می‌کند، برای اینکه کدی که اپلت را نمایش می‌دهد، فراهم کند. تابع paint شی‌های گرافیکی را که شامل زمینه‌های گرافیکی هستند را می‌فرستد تا برای نمایش اپلت‌ها استفاده شوند. تابع paint برای نمایش "Hello world!" تابع drawstring(string,int,int) را صدا می‌زند.
جاوا سرولت
تکنولوژی servlet جاوا گسترس وب را به آسانی فراهم می‌کند. و شامل مکانیزم‌هایی برای توسعهٔ تابعی سرور وب و برایدسترسی به سیستم‌های تجاری موجود است.servlet قسمتی از javaEE است که به درخواست‌های مشتری پاسخ می‌دهد.
واژهٔ import کامپایلر جاوا را هدایت می‌کند که تمام کلاس‌های عمومی و واسط‌ها را از بسته‌های java.io وjava.servlet را در کامپایل وارد کند.
کلاس Hello کلاس Genericservlet را توسعه می‌دهد. کلاس Genericservlet واسطی برای سرور فراهم می‌کند تا درخواست را به servlet بفرستد و چرخهٔ زندگی servlet را کنترل کند.
JSP
صفحهٔ سرور جاوا قسمتی از سرور javaEE است که پاسخ تولید می‌کند. نوعاً صفحات HTML به درخواست‌های HTTP از مشتری.JSPها کد جاوا در صفحهٔ HTML را با استفاده از حائل <%and%> اضافه می‌کنند.JSP به javaservlet کامپایل می‌شود.
سوینگ
Swing کتابخانهٔ واسط گرافیکی کاربر است برای پلت فرم javaSE. ابزاری مشابه پنجره، GTK و motif توسط شرکت sun فراهم شده‌اند. این مثال کاربرد swing یک پنجرهٔ واحد همراه با Hello world را ایجاد می‌کند.
اولین جملهٔ import کامپایلر جاوا را هدایت می‌کندتا کلاس Borderlayout را از بستهٔ java.awt در جاوا به کامپایل اضافه کند. و import دوم همهٔ کلاس‌های عمومی و واسط آنها را از بستهٔ javax.swing اضافه می‌کند. کلاس Hello کلاس Jframe را توسعه می‌دهد. کلاس Jframe یک پنجره با میلهٔ عنوان و کنترل بستن است.
زمانی که برنامه آغاز می‌شود، تابع main با JVM صدا زده می‌شود. این یک نمونهٔ جدید از کلاس Hello را ایجاد کرده و با صدا زدن تابع setvisible(boolean) با مقدار true نمایش داده می‌شود.