زیر کوه
شهرستان زیرکوه
شهرستان زیرکوه به مرکزیت شهر حاجی آباد، در شمال شرقی استان خراسان جنوبی واقع شدهاست. این شهرستان تا فروردین ۱۳۹۱ جزوی از شهرستان قاینات بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت.
تقسیمات کشوری
شهرستان زیرکوه شامل ۳ بخش و ۶ دهستان است:
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه
دهستان زیرکوه
دهستان پترگان
شهرها: حاجی آباد
بخش زهان
دهستان زهان
دهستان افین
شهرها: زهان
بخش شاسکوه"مرکزیت آبیز"
دهستان شاسکوه
دهستان بهمن آباد
مشخصات کلی شهرستان
این شهرستان، دارای ۲ شهر حاجی آباد و زهان، سه بخش و ۶دهستان است. همچنین این شهرستان،
جاذبههای گردشگری
شهرستان زیرکوه، از جمله شهرستانهای قدیمی استان است که دارای پیشینه کهن میباشد اما به دلیل زلزله خیزی هیچ اثر باستانی برجای نماندهاست به جز بقایای مسجد جامع افین، رباط زردان، قلعه کوه زردان، مسجد تاریخی زهان مهمترین جاذبههای گردشگری این شهرستان عبارتند از:
روستای هدف گردشگری افین
روستای گردشگری زردان
طبیعت تجنود
مزار نور پیشبر
کوه شاسکوه فندخت
مزار میرسعدالله شاهرخت
قلعه حسن بایخان شاهرخت
سد خاکی شهید همت شاهرخت
طبیعت همت آباد جهت کویر نوردی
دهستان زیرکوه
دهستان زیرکوه نام دهستانی در بخش باغ بهادران شهرستان لنجان، استان اصفهان در ایران است. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱۰۰۷۳ نفر (۲۶۲۰ خانوار) بودهاست.
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه یکی از بخشهای شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی است. مرکز این بخش شهر حاجیآباد میباشد.
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش مرکزی شهرستان زیر کوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۶۲۰۳ نفر بوده که از این میزان ۱۶۹۵۱ نفر باسواد بودهاند.
موقعیت جغرافیایی
این بخش در شرق شهرستان قائنات واقع شدهاست و دارای سه دهستان شاسکوه به مرکزیت (آبیز)، دهستان زیرکوه به مرکزیت (حاجی آباد) و دهستان پترگان به مرکزیت (شاهرخت) میباشد. مساحت آن ۶۴۲۸ کیلومتر مربع و فاصله مرکز بخش تا مرز ۸۵ کیلومتر است.
این بخش از طریق دهستان پترگان ۱۱۶ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد و بازارچه یزدان در این منطقه واقع است. تمامی مرز مشترک را دشت تشکیل میدهد.
از پدیدههای مهم جغرافیایی این بخش میتوان از دَقّ پِترِگان نام برد.
طبیعت و آب و هوا
اقلیم: دشت و کوهستان
جاهای دیدنی: طبعت زیبای روستای پیشبر , آبیز
نوع آبوهوا : نیمه گرمسیری متوسط
میزان بارندگی : ۱۵۰ میلیمتر
بیشینهٔ دما : ۳۸ درجه سانتیگراد
کمینهٔ دما : ۱۰- درجه سانتیگراد
امکانات
آموزش و پرورش :
کودکستان : ۴ واحد
دبستانهای دولتی : ۶۴ باب (۳۹۴۸ دانش آموز)
مدارس راهنمایی : ۱۵ باب (۱۵۹۷ دانش آموز)
دبیرستان : ۶ باب (۵۶۶ دانش آموز)
مراکز پیش دانشگاهی : ۲ واحد (۹۹ دانش آموز)
بهداشت ودرمان:
درمانگاه : ۴ واحد
داروخانه : ۱ واحد
خانه بهداشت : ۱۷ واحد
تعداد پزشکان عمومی : ۵ نفر
فرهنگی - ورزشی
کتابخانه : ۱ واحد (تعداد کتب : ۳۵۰۰)
مرکز فرهنگی هنری: ۱ کانون
مراکز ورزشی : ۶۰۰۰ متر مربع (زمین ورزشی)
سالن ورزشی : ۲ واحد (حاجی آباد - آبیز)
کشاورزی و دامداری
سطح زیر کشت آبی : ۱۸۰۰ هکتار
سطح زیر کشت دیم : ۱۵۰۰ هکتار
میزان تولید گندم در سال زراعی ۸۱ - ۸۲ : ۵۶۵۵ تن
تعداد دام موجود : ۱۵۰، ۰۰۰ راس
صنعت
تعداد کارگاه صنعتی : صفر
تعداد شاغلان بخش صنعت : صفر
راههای ارتباطی
طول راههای آسفالته : ۲۳۵ کیلومتر
طول راههای شنی : ۵۶۵ کیلومتر
طول راه مرزی : ۱۵۱ کیلومتر
آب
چاه عمیق : ۸۷ حلقه
قنات : ۱۴۴ رشته
چشمه : ۲۵ حلقه
تعداد مشترکان آبفای شهری: ۱۴۹۰
تعداد مشترکان آبفای روستایی : ۴۸۸۹
برق
تعداد مشترکین شهری : ۱۳۰۰
تعداد مشترکین روستایی : ۱۰۰۰۰
مشترکین بخش صنعت وکشاورزی : ۶۶
مخابرات
خطوط تلفن شهری : ۲۰۰۰
خطوط تلفن روستایی : ۱۶۴۷
حاجیآباد
حاجیآباد، مرکز شهرستان زیرکوه، شهری است در استان خراسان جنوبی.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ برابر ۴۷۸۴ نفر گزارش شده است.
حاجیآباد در میانه راه شهر قائن به دَقّ پِترِگان و مرز افغانستان واقع شدهاست. منطقه حاجیآباد با خشکسالی روبهرو است و احداث خط لوله آبرسانی آبیز در مسیر رودخانه حاجیآباد از طرحهای بهبود وضعیت آب در این منطقه است.
زهان
زهان شهری است در استان خراسان جنوبی. این شهر در بخش زهان از توابع شهرستان زیرکوه قرار دارد. این روستا ابتدا به نام «زهآب» بوده یعنی محل جوشش آب که به تدریج به تغییر لهجه به نام زهان در آمدهاست. عمده در آمد اهالی این منطقه از طریق کشاورزی است که زرشک بیشترین سطح زیر کاشت را به خود اختصاص دادهاست.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ برابر ۷۰۷ نفر گزارش شدهاست.
قدمت تاریخی این شهر به دوران پیش از اسلام برمی گردد. بازار زهان در حدود سیصد سال پیش در منطقه شهرت داشتهاست و تا صد سال پیش اهمیت ان در جنوب خراسان بیشتر از قاین وبیرجند بودهاست.
بخش زهان
بخش زهان یکی از بخشهای شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی ایران است.
تقسیمات کشوری
بخش زهان
دهستان افین
دهستان زهان
شهرها: زهان
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش زهان شهرستان زیرکوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۲۲۷۹ نفر بوده است.
بخش شاسکوه
بخش شاسکوه یکی از بخشهای استان خراسان جنوبی است که در شهرستان زیرکوه واقع شدهاست. این بخش از دو دهستان شاسکوه و بهناباد تشکیل یافتهاست. مرکز بخش شاسکوه روستای آبیز است.
دهستانها
دهستان شاسکوه
دهستان بهناباد
مرکز
بهناباد
روستاها
آبیز
اسفاد
میر آباد
نوده
استند
بند آخوند
بیدخت
پیکستان
چاه پایاب (همتآباد)
چاه مگار
حوص توبا
حوض تاجاحمد
حوض تیغزرد
حوض جمشید
حوض جهاد
حوض جهاد استند
حوض حاجشیر
حوض حاجیمحمد
حوض خران
حوض خواجه
حوض شیخ
حوض قادری
حوض قاسم
حوض گورخر
حوض محمدجان
حوض مسافر
حوض یعقوبی
خوض لپی
سد آخوند
سد بهمنآباد
شاسکوه
فندخت
فیروزآباد
کافور
کریزان سفلی
کریزان علیا
کلاته زرد
نیار
قائن
قائِن یا قایـِن یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران است. قائن به خاطر زعفران مرغوب آن دارای شهرت است. شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهندژ، خندق و ارگ بوده، به همراه تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم ایالت قهستان محسوب میشدهاست.
پیشینه
بر اساس آخرین یافتههای باستانشناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی (حدود ۳ هزار سال قبل) میرسد. بر اثر حفاریهای باستانشناسی هیئت آمریکایی در غار خونیک در جنوب این شهر، تعدادی دست افزارهای سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی در این غار به دست آمد که از لحاظ مطالعات باستانشناسی و انسانشناسی بسیار حائز اهمیت است. همچنین وجود تعداد زیادی تپههای باستانی در اطراف شهر قائن که بر اساس مشاهدات اولیه از دوران پیش از تاریخ دارای آثار و نشانههایی است که قدمت طولانی سکونت در این منطقه از کشور ایران را اثبات کردهاست.
نقل است که شهر قائن را کی لهراسپ پدر گشتاسب ساختهاست. مارکوپولو در سفرنامه خود از این ناحیه به نام «تونوکاین» نام بردهاست که این نام از نام دو شهر بزرگ ایالت قهستان که تون (فردوس امروزی) و قائن باشند گرفته شدهاست. همچنین درسال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جامع آن یاد کردهاست. ایالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قائن نسبت بهآبادیهای دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوة آن گزارش دادهاست. یکی از مهمترین آثار تاریخی قائن، مسجد جامع آن است که از بناهای قرن هشتم هجری میباشد.
وجه تسمیه
علت نام گذاری بدرستی مشخص نیست اما سه نظر را میتوان مورد ارزیابی قرار دارد.
قائن واژهای است بسیار کهن که نام یکی از فرزندان حضرت آدم بوده و انتقام هابیل را از قابیل گرفته است.
قاین تغییر یافته کائن است. کائن به معنی موجود - وجود و است و کائنات جمع آن است.
قائن تغییر یافته از قهستان است و قهستان تغییر یافته و عربی شده کوهستان است.(به نقل از نامههای جغرافیایی میراثی کهن، دکتر عجم، سازمان نقشه برداری)
آثار باستانی
آخرین بررسیها در شهر قائن به شناسایی ۱۷۰ اثر منجر شده است. این آثار شامل تپهها و محوطههای باستانی، قلعهها، مساجد، مقابر و آرامگاهها، خانههای تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاههای سنگی و دژهای زیرزمینی است.
بیشترین تراکم آثار مربوط به قرون میانه اسلامی بخصوص قرن پنجم (اواخر سلجوقی) تا قرن هشتم (تیموریان) است به شکلی که اکثر تپهها و محوطههای باستانی و قلعههای کوهستانی و بسیاری از غارها دارای آثاری از این دوران است. «وجود رشته کوههایی که دارای ساختار آهکی است در منطقه، باعث بوجود آمدن تعداد فراوانی غار در مناطق مختلف شهرستان قائن شده است.»
غارهای شناسایی شده بیشتر در مناطق مرکزی شهرستان پراکندهاند. علاوه بر شگفتیهای طبیعی که این غارها دارند وجود نشانههایی از آثار تاریخی بخصوص وجود آثار معماری در بسیاری از غارها، آنها را به یکی از جاذبههای مهم تاریخی و گردشگری منطقه تبدیل کرده و از این نظر دارای استعدادهای بالقوه فراوانی است. همچنین این بررسیها به شناسایی ۴۰ قلعه تاریخی در این شهر منجر شد. بیشتر این قلعهها در زمان اسماعیلیان (۱۰۰۰ سال پیش) ساخته شده و کاربرد نظامی داشتهاند. قدمت بقیه قلعهها به دوران ساسانی (۲۰۰۰ سال پیش) و سلجوقیان (همزمان با اسماعیلیان) باز میگردد.
بر اساس آخرین یافتههای باستانشناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی (حدود ۳۰ هزار سال قبل) میرسد.
قلعه چهل دختر
قلعه چهل دختر در ۵٫۳ کیلومتری جنوب شرق شهر قائن و در بخش مرکزی واقع شده و به شماره ۱۵۲۷۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف به دشت و شهر قائن واقع شده که این کوه دارای سطحی وسیع و مناسب برای ساخت و ساز میباشد. بالاترین نقطه قلعه به جبهه غرب قلعه نزدیک است و از این نقطه تمام قسمتهای قلعه قابل کنترل و تحت نظر میباشد.
مسجد جامع قائن
مسجد جامع قائن که از بناهای قرن هشتم هجری است، در قائن واقع شده است. این مسجد، برطبق کتیبهای که در لوح سنگی نقر نمودهاند، درسال ۱۰۸۶ هـ. ق مرمت شده است. منبر چوبی نفیس آن در سال ۱۰۸۲ هـ. ق ساخته شده، و از نمونههای عالی هنرهای دستی است. بنا بر اطلاعات سنگ لوحههای موجود در این مسجد، این بنا در زمان سلاطین گورکانی در قرن هشتم هجری، و به وسیله امیر جمشید بن قارن نایینی، یکی از سرداران گورکانی، بازسازی و اصلاح شده است. اما بسیاری نیز بنا بر برخی مدارک، احداث این بنا را به اوایل قرن پنجم هجری نسبت دادهاند، ضمن این که برخی شواهد دیگر حاکی از آن است که احتمالاً این مسجد روی بقایای به جا مانده از یک آتشکده در دوران پیش از اسلام بنا شده است.
غار خونیک
غار «خونیک» در جنوب قائن که در حاشیه جاده آسیایی قرار دارد. شاخصترین غار قائن است که نخستین بار در سال ۱۹۵۴ توسط پروفسور کارلتون مورد کاوش قرار گرفت، قدمت این غار به دوران دیرینه سنگی میانی میرسد و بقایای اسکلت انسانهای پیش از تاریخ و دست افزارهای سنگی از این غار به دست آمده است.
از دیگر غارهایی که مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتهاند و آثار معماری و سکونت در آنها قابل مشاهده است، میتوان به غارهای «فارسان، جوجه، ترشو، نوغاب، پهلوان، مشاگ، تجرگ، پل خیر، ملک و بزمرده (میانگور)» اشاره کرد.
آرامگاه (عمارت) بزرگمهر قائنی
در ۵ کیلومتری جنوب قائن بر دامنهٔ کوه بزرگمهر، مقبرهای قرار دارد که متعلق به یکی از عرفای نامدار، سیاستمدار و شاعر قرن چهارم و پنجم هجری قمری به نام قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف بزرگمهر قائنی است. آرامگاه بزرگمهر قائنی بر اساس شواهد، از بناهای ساخته شده در قرن ۶ و ۷ هجری قمری میباشد. این بنا به شکل چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده. بقعه آن چهار ایوانی ست و گنبد بر فراز این ایوانها استوار شده. نوادگان بزرگمهر، خانواده «نوری ابوذری» هستند که هم اکنون اکثراً ساکن همین شهر میباشند. پسوند خانوادگی «ابوذری» متعلق به این خانواده و برگرفته از نام بوذرجمهر میباشد.
آرامگاه شیخ ابوالمفاخر
این آرامگاه در قبرستان ابوالخیری قائن است. شیخ ابوالمفاخر از مشاهیر معروف و حکمای عالی مقام ایران است. وی در فن دبیری و جامع علوم معقول و منقول، افضل نویسندگان آن وقت بوده است. آرامگاه وی در جنوب شهر قرار دارد و به صورت تفریحگاهی بزرگ در آمده است.
قلعه کوه قائن
قلعه حسین قائنی معروف به قلعه کوه قائن در فاصله سه کیلومتری جنوب شهر قائن در ارتفاعات رشته کوه قهستان قرار دارد. این قلعه از جنوب و شرق به ارتفاعات و از سمت غرب و شمال به دشت قائن محدود است.
قلعه حسین قائنی در دوره سلجوقی به دستور قاضی حسین قائنی که از سرداران حسن صباح در قهستان بوده، ساخته شده است. این قلعه پس از قلعه شاه دژ نهبندان بزرگترین قلعه خراسان جنوبی است. این دژ یکی از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی است و سالها مرکز حکومت حکام ایالت قهستان بود. این قلعه مشرف بر منطقه قهستان بوده بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی، با نور آتشی که برفراز قلعه کوه زردان، درفاصله ۶۵کیلومتری آن توسط قوای نظامی خودی برافروخته میشد، آگاه میشدند
قلعه کوه قائن شامل سه قسمت امیرنشین، قسمت مخصوص سربازان و اصطبل است. همچنین وجود بیش از ۳۰ برج دیدهبانی به استحکام، شکوه و عظمت بیشتر بنا کمک کرده است. قلعه کوه قائن در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۰۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
قلعه کوه زردان
زردان روستایی تاریخی از توابع دهستان افین بخش زهان در فاصله ۷۰کیلومتری شرق قاین قرارگرفته است. قلعه برفراز کوهبه شکل کله قندی و دارای شیب تندی است. ارتفاع آن ۵۰۰متر و در بلندترین نقطه قلعه طوری ساخته شده که مشرف به دشت ومنطقه زیرکوه وبالاکوه و مناطق دیگر است. با توجه به وضعیت طبیعی و بقایای استحکامات بجامانده از قلعه و قطعات سفال و سکه کشف شده از آن میتوان آن را از قلاع اسماعیلیه دانست. فضای محوطه بالای قلعه حدود ۳۰۰متر را شامل میشود. پلان معماری قلعه مستطیل شکل و از سنگ لاشه وملات ساروج ساخته شده و دارای حصار بلند و برجهایی جهت دیدبانی بوده است. راحت ترین معبر دست یابی به قلعه از سمت دیواره شرقی است که احتمالاً ساختمانی در اینجا برای کنترل و بازرسی افراد ورودی وجود داشته است. از وضعیت ظاهری قلعه چنین بر میآید که دردوره سلجوقیان و ایلخانی مسکونی بوده تاسیسات قلعه به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی چون زلزله و باران آسیبهای زیادی دیده و هم اکنون بسیار در هم ریخته است. احتمالاً این قلعه مورد استفاده امرا وحکام دوره ساسانی نیز بوده واز آنجا نواحی زیر کوه و ارتباط آن با هرات و دیگر شهرهای افغانستان کنونی را زیر نظر داشتهاند. اینقلعه کی از زیباتریت ودر عینحال مخوفترین قلاع خراسان جنوبی است و سالها مرکز دیده بانی حکومت حکام ایالت قهستان بوده است. بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی کشور، با نور و دود آتشی که برفراز قلعه کوه روشن میکردند حکام قهستان که در قلعه کوه قاین بودند را از خطر اگاه میکردند.
این اثربا شماره ثبت: ۱۵۲۸۰ در تاریخ ثبت: ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است.
دژ زیرزمینی نیک
«دژ زیرزمینی نیک قائن» که از دورههای باستانی تا دوره اسلامی محل سکونت بود. این دژ تاریخی در درون «تپه نیک» واقع شده و به عنوان یک زیستگاه مخفی کاربرد داشته است. «فضاهای داخلی دژ زیرزمینی «نیک» شامل، اتاقها راهروها، هشتی مرکزی و یک سالن است که این فضاهای معماری بدون زوایای منظم ساخته شده است. راهروی اصلی این دژ با شیب ملایم به طرف بالا و سطح زمین امتداد دارد و در نزدیکی سطح زمین مسدود میشود.» «دژ زیرزمینی نیک» در فاصله ۳۵ کیلومتری شهرستان قائن در روستای نیک قرار گرفته است.
خانه سلطانی
بنای قدیمی خانه سلطانی یکی از آثار تاریخی شهرقائن مربوط به دوران زندیه در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است. این خانه که در محدوده بافت تاریخی شهر قائن قراردارد، درگذشته متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قائنات بود. کاربری این بنا در حال حاضر نیز مسکونی است و ازنظر ایستایی در وضعیت مطلوبی به سرمی برد. لازم به ذکراست، این بنا با توجه به اینکه دربافت تاریخی قائن قرارگرفته، از ارزش معماری قابل توجهی برخوردار است.
بنای رباط چاهک
بنای تاریخی رباط چاهک واقع در شهرستان قائن مربوط به دوران صفویه در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است. رباط چاهک در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی قائن قراردارد. این بنا دارای ایوانی مربع شکل، پنج ایوانچه متصل به اتاقهای پشتی و یک راهرو طویل با ایوانچههای متعدد است.
شهرستان زیرکوه به مرکزیت شهر حاجی آباد، در شمال شرقی استان خراسان جنوبی واقع شدهاست. این شهرستان تا فروردین ۱۳۹۱ جزوی از شهرستان قاینات بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت.
تقسیمات کشوری
شهرستان زیرکوه شامل ۳ بخش و ۶ دهستان است:
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه
دهستان زیرکوه
دهستان پترگان
شهرها: حاجی آباد
بخش زهان
دهستان زهان
دهستان افین
شهرها: زهان
بخش شاسکوه"مرکزیت آبیز"
دهستان شاسکوه
دهستان بهمن آباد
مشخصات کلی شهرستان
این شهرستان، دارای ۲ شهر حاجی آباد و زهان، سه بخش و ۶دهستان است. همچنین این شهرستان،
جاذبههای گردشگری
شهرستان زیرکوه، از جمله شهرستانهای قدیمی استان است که دارای پیشینه کهن میباشد اما به دلیل زلزله خیزی هیچ اثر باستانی برجای نماندهاست به جز بقایای مسجد جامع افین، رباط زردان، قلعه کوه زردان، مسجد تاریخی زهان مهمترین جاذبههای گردشگری این شهرستان عبارتند از:
روستای هدف گردشگری افین
روستای گردشگری زردان
طبیعت تجنود
مزار نور پیشبر
کوه شاسکوه فندخت
مزار میرسعدالله شاهرخت
قلعه حسن بایخان شاهرخت
سد خاکی شهید همت شاهرخت
طبیعت همت آباد جهت کویر نوردی
دهستان زیرکوه
دهستان زیرکوه نام دهستانی در بخش باغ بهادران شهرستان لنجان، استان اصفهان در ایران است. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱۰۰۷۳ نفر (۲۶۲۰ خانوار) بودهاست.
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه یکی از بخشهای شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی است. مرکز این بخش شهر حاجیآباد میباشد.
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش مرکزی شهرستان زیر کوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۶۲۰۳ نفر بوده که از این میزان ۱۶۹۵۱ نفر باسواد بودهاند.
موقعیت جغرافیایی
این بخش در شرق شهرستان قائنات واقع شدهاست و دارای سه دهستان شاسکوه به مرکزیت (آبیز)، دهستان زیرکوه به مرکزیت (حاجی آباد) و دهستان پترگان به مرکزیت (شاهرخت) میباشد. مساحت آن ۶۴۲۸ کیلومتر مربع و فاصله مرکز بخش تا مرز ۸۵ کیلومتر است.
این بخش از طریق دهستان پترگان ۱۱۶ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد و بازارچه یزدان در این منطقه واقع است. تمامی مرز مشترک را دشت تشکیل میدهد.
از پدیدههای مهم جغرافیایی این بخش میتوان از دَقّ پِترِگان نام برد.
طبیعت و آب و هوا
اقلیم: دشت و کوهستان
جاهای دیدنی: طبعت زیبای روستای پیشبر , آبیز
نوع آبوهوا : نیمه گرمسیری متوسط
میزان بارندگی : ۱۵۰ میلیمتر
بیشینهٔ دما : ۳۸ درجه سانتیگراد
کمینهٔ دما : ۱۰- درجه سانتیگراد
امکانات
آموزش و پرورش :
کودکستان : ۴ واحد
دبستانهای دولتی : ۶۴ باب (۳۹۴۸ دانش آموز)
مدارس راهنمایی : ۱۵ باب (۱۵۹۷ دانش آموز)
دبیرستان : ۶ باب (۵۶۶ دانش آموز)
مراکز پیش دانشگاهی : ۲ واحد (۹۹ دانش آموز)
بهداشت ودرمان:
درمانگاه : ۴ واحد
داروخانه : ۱ واحد
خانه بهداشت : ۱۷ واحد
تعداد پزشکان عمومی : ۵ نفر
فرهنگی - ورزشی
کتابخانه : ۱ واحد (تعداد کتب : ۳۵۰۰)
مرکز فرهنگی هنری: ۱ کانون
مراکز ورزشی : ۶۰۰۰ متر مربع (زمین ورزشی)
سالن ورزشی : ۲ واحد (حاجی آباد - آبیز)
کشاورزی و دامداری
سطح زیر کشت آبی : ۱۸۰۰ هکتار
سطح زیر کشت دیم : ۱۵۰۰ هکتار
میزان تولید گندم در سال زراعی ۸۱ - ۸۲ : ۵۶۵۵ تن
تعداد دام موجود : ۱۵۰، ۰۰۰ راس
صنعت
تعداد کارگاه صنعتی : صفر
تعداد شاغلان بخش صنعت : صفر
راههای ارتباطی
طول راههای آسفالته : ۲۳۵ کیلومتر
طول راههای شنی : ۵۶۵ کیلومتر
طول راه مرزی : ۱۵۱ کیلومتر
آب
چاه عمیق : ۸۷ حلقه
قنات : ۱۴۴ رشته
چشمه : ۲۵ حلقه
تعداد مشترکان آبفای شهری: ۱۴۹۰
تعداد مشترکان آبفای روستایی : ۴۸۸۹
برق
تعداد مشترکین شهری : ۱۳۰۰
تعداد مشترکین روستایی : ۱۰۰۰۰
مشترکین بخش صنعت وکشاورزی : ۶۶
مخابرات
خطوط تلفن شهری : ۲۰۰۰
خطوط تلفن روستایی : ۱۶۴۷
حاجیآباد
حاجیآباد، مرکز شهرستان زیرکوه، شهری است در استان خراسان جنوبی.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ برابر ۴۷۸۴ نفر گزارش شده است.
حاجیآباد در میانه راه شهر قائن به دَقّ پِترِگان و مرز افغانستان واقع شدهاست. منطقه حاجیآباد با خشکسالی روبهرو است و احداث خط لوله آبرسانی آبیز در مسیر رودخانه حاجیآباد از طرحهای بهبود وضعیت آب در این منطقه است.
زهان
زهان شهری است در استان خراسان جنوبی. این شهر در بخش زهان از توابع شهرستان زیرکوه قرار دارد. این روستا ابتدا به نام «زهآب» بوده یعنی محل جوشش آب که به تدریج به تغییر لهجه به نام زهان در آمدهاست. عمده در آمد اهالی این منطقه از طریق کشاورزی است که زرشک بیشترین سطح زیر کاشت را به خود اختصاص دادهاست.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ برابر ۷۰۷ نفر گزارش شدهاست.
قدمت تاریخی این شهر به دوران پیش از اسلام برمی گردد. بازار زهان در حدود سیصد سال پیش در منطقه شهرت داشتهاست و تا صد سال پیش اهمیت ان در جنوب خراسان بیشتر از قاین وبیرجند بودهاست.
بخش زهان
بخش زهان یکی از بخشهای شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی ایران است.
تقسیمات کشوری
بخش زهان
دهستان افین
دهستان زهان
شهرها: زهان
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش زهان شهرستان زیرکوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۲۲۷۹ نفر بوده است.
بخش شاسکوه
بخش شاسکوه یکی از بخشهای استان خراسان جنوبی است که در شهرستان زیرکوه واقع شدهاست. این بخش از دو دهستان شاسکوه و بهناباد تشکیل یافتهاست. مرکز بخش شاسکوه روستای آبیز است.
دهستانها
دهستان شاسکوه
دهستان بهناباد
مرکز
بهناباد
روستاها
آبیز
اسفاد
میر آباد
نوده
استند
بند آخوند
بیدخت
پیکستان
چاه پایاب (همتآباد)
چاه مگار
حوص توبا
حوض تاجاحمد
حوض تیغزرد
حوض جمشید
حوض جهاد
حوض جهاد استند
حوض حاجشیر
حوض حاجیمحمد
حوض خران
حوض خواجه
حوض شیخ
حوض قادری
حوض قاسم
حوض گورخر
حوض محمدجان
حوض مسافر
حوض یعقوبی
خوض لپی
سد آخوند
سد بهمنآباد
شاسکوه
فندخت
فیروزآباد
کافور
کریزان سفلی
کریزان علیا
کلاته زرد
نیار
قائن
قائِن یا قایـِن یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران است. قائن به خاطر زعفران مرغوب آن دارای شهرت است. شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهندژ، خندق و ارگ بوده، به همراه تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم ایالت قهستان محسوب میشدهاست.
پیشینه
بر اساس آخرین یافتههای باستانشناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی (حدود ۳ هزار سال قبل) میرسد. بر اثر حفاریهای باستانشناسی هیئت آمریکایی در غار خونیک در جنوب این شهر، تعدادی دست افزارهای سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی در این غار به دست آمد که از لحاظ مطالعات باستانشناسی و انسانشناسی بسیار حائز اهمیت است. همچنین وجود تعداد زیادی تپههای باستانی در اطراف شهر قائن که بر اساس مشاهدات اولیه از دوران پیش از تاریخ دارای آثار و نشانههایی است که قدمت طولانی سکونت در این منطقه از کشور ایران را اثبات کردهاست.
نقل است که شهر قائن را کی لهراسپ پدر گشتاسب ساختهاست. مارکوپولو در سفرنامه خود از این ناحیه به نام «تونوکاین» نام بردهاست که این نام از نام دو شهر بزرگ ایالت قهستان که تون (فردوس امروزی) و قائن باشند گرفته شدهاست. همچنین درسال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جامع آن یاد کردهاست. ایالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قائن نسبت بهآبادیهای دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوة آن گزارش دادهاست. یکی از مهمترین آثار تاریخی قائن، مسجد جامع آن است که از بناهای قرن هشتم هجری میباشد.
وجه تسمیه
علت نام گذاری بدرستی مشخص نیست اما سه نظر را میتوان مورد ارزیابی قرار دارد.
قائن واژهای است بسیار کهن که نام یکی از فرزندان حضرت آدم بوده و انتقام هابیل را از قابیل گرفته است.
قاین تغییر یافته کائن است. کائن به معنی موجود - وجود و است و کائنات جمع آن است.
قائن تغییر یافته از قهستان است و قهستان تغییر یافته و عربی شده کوهستان است.(به نقل از نامههای جغرافیایی میراثی کهن، دکتر عجم، سازمان نقشه برداری)
آثار باستانی
آخرین بررسیها در شهر قائن به شناسایی ۱۷۰ اثر منجر شده است. این آثار شامل تپهها و محوطههای باستانی، قلعهها، مساجد، مقابر و آرامگاهها، خانههای تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاههای سنگی و دژهای زیرزمینی است.
بیشترین تراکم آثار مربوط به قرون میانه اسلامی بخصوص قرن پنجم (اواخر سلجوقی) تا قرن هشتم (تیموریان) است به شکلی که اکثر تپهها و محوطههای باستانی و قلعههای کوهستانی و بسیاری از غارها دارای آثاری از این دوران است. «وجود رشته کوههایی که دارای ساختار آهکی است در منطقه، باعث بوجود آمدن تعداد فراوانی غار در مناطق مختلف شهرستان قائن شده است.»
غارهای شناسایی شده بیشتر در مناطق مرکزی شهرستان پراکندهاند. علاوه بر شگفتیهای طبیعی که این غارها دارند وجود نشانههایی از آثار تاریخی بخصوص وجود آثار معماری در بسیاری از غارها، آنها را به یکی از جاذبههای مهم تاریخی و گردشگری منطقه تبدیل کرده و از این نظر دارای استعدادهای بالقوه فراوانی است. همچنین این بررسیها به شناسایی ۴۰ قلعه تاریخی در این شهر منجر شد. بیشتر این قلعهها در زمان اسماعیلیان (۱۰۰۰ سال پیش) ساخته شده و کاربرد نظامی داشتهاند. قدمت بقیه قلعهها به دوران ساسانی (۲۰۰۰ سال پیش) و سلجوقیان (همزمان با اسماعیلیان) باز میگردد.
بر اساس آخرین یافتههای باستانشناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی (حدود ۳۰ هزار سال قبل) میرسد.
قلعه چهل دختر
قلعه چهل دختر در ۵٫۳ کیلومتری جنوب شرق شهر قائن و در بخش مرکزی واقع شده و به شماره ۱۵۲۷۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف به دشت و شهر قائن واقع شده که این کوه دارای سطحی وسیع و مناسب برای ساخت و ساز میباشد. بالاترین نقطه قلعه به جبهه غرب قلعه نزدیک است و از این نقطه تمام قسمتهای قلعه قابل کنترل و تحت نظر میباشد.
مسجد جامع قائن
مسجد جامع قائن که از بناهای قرن هشتم هجری است، در قائن واقع شده است. این مسجد، برطبق کتیبهای که در لوح سنگی نقر نمودهاند، درسال ۱۰۸۶ هـ. ق مرمت شده است. منبر چوبی نفیس آن در سال ۱۰۸۲ هـ. ق ساخته شده، و از نمونههای عالی هنرهای دستی است. بنا بر اطلاعات سنگ لوحههای موجود در این مسجد، این بنا در زمان سلاطین گورکانی در قرن هشتم هجری، و به وسیله امیر جمشید بن قارن نایینی، یکی از سرداران گورکانی، بازسازی و اصلاح شده است. اما بسیاری نیز بنا بر برخی مدارک، احداث این بنا را به اوایل قرن پنجم هجری نسبت دادهاند، ضمن این که برخی شواهد دیگر حاکی از آن است که احتمالاً این مسجد روی بقایای به جا مانده از یک آتشکده در دوران پیش از اسلام بنا شده است.
غار خونیک
غار «خونیک» در جنوب قائن که در حاشیه جاده آسیایی قرار دارد. شاخصترین غار قائن است که نخستین بار در سال ۱۹۵۴ توسط پروفسور کارلتون مورد کاوش قرار گرفت، قدمت این غار به دوران دیرینه سنگی میانی میرسد و بقایای اسکلت انسانهای پیش از تاریخ و دست افزارهای سنگی از این غار به دست آمده است.
از دیگر غارهایی که مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتهاند و آثار معماری و سکونت در آنها قابل مشاهده است، میتوان به غارهای «فارسان، جوجه، ترشو، نوغاب، پهلوان، مشاگ، تجرگ، پل خیر، ملک و بزمرده (میانگور)» اشاره کرد.
آرامگاه (عمارت) بزرگمهر قائنی
در ۵ کیلومتری جنوب قائن بر دامنهٔ کوه بزرگمهر، مقبرهای قرار دارد که متعلق به یکی از عرفای نامدار، سیاستمدار و شاعر قرن چهارم و پنجم هجری قمری به نام قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف بزرگمهر قائنی است. آرامگاه بزرگمهر قائنی بر اساس شواهد، از بناهای ساخته شده در قرن ۶ و ۷ هجری قمری میباشد. این بنا به شکل چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده. بقعه آن چهار ایوانی ست و گنبد بر فراز این ایوانها استوار شده. نوادگان بزرگمهر، خانواده «نوری ابوذری» هستند که هم اکنون اکثراً ساکن همین شهر میباشند. پسوند خانوادگی «ابوذری» متعلق به این خانواده و برگرفته از نام بوذرجمهر میباشد.
آرامگاه شیخ ابوالمفاخر
این آرامگاه در قبرستان ابوالخیری قائن است. شیخ ابوالمفاخر از مشاهیر معروف و حکمای عالی مقام ایران است. وی در فن دبیری و جامع علوم معقول و منقول، افضل نویسندگان آن وقت بوده است. آرامگاه وی در جنوب شهر قرار دارد و به صورت تفریحگاهی بزرگ در آمده است.
قلعه کوه قائن
قلعه حسین قائنی معروف به قلعه کوه قائن در فاصله سه کیلومتری جنوب شهر قائن در ارتفاعات رشته کوه قهستان قرار دارد. این قلعه از جنوب و شرق به ارتفاعات و از سمت غرب و شمال به دشت قائن محدود است.
قلعه حسین قائنی در دوره سلجوقی به دستور قاضی حسین قائنی که از سرداران حسن صباح در قهستان بوده، ساخته شده است. این قلعه پس از قلعه شاه دژ نهبندان بزرگترین قلعه خراسان جنوبی است. این دژ یکی از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی است و سالها مرکز حکومت حکام ایالت قهستان بود. این قلعه مشرف بر منطقه قهستان بوده بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی، با نور آتشی که برفراز قلعه کوه زردان، درفاصله ۶۵کیلومتری آن توسط قوای نظامی خودی برافروخته میشد، آگاه میشدند
قلعه کوه قائن شامل سه قسمت امیرنشین، قسمت مخصوص سربازان و اصطبل است. همچنین وجود بیش از ۳۰ برج دیدهبانی به استحکام، شکوه و عظمت بیشتر بنا کمک کرده است. قلعه کوه قائن در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۰۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
قلعه کوه زردان
زردان روستایی تاریخی از توابع دهستان افین بخش زهان در فاصله ۷۰کیلومتری شرق قاین قرارگرفته است. قلعه برفراز کوهبه شکل کله قندی و دارای شیب تندی است. ارتفاع آن ۵۰۰متر و در بلندترین نقطه قلعه طوری ساخته شده که مشرف به دشت ومنطقه زیرکوه وبالاکوه و مناطق دیگر است. با توجه به وضعیت طبیعی و بقایای استحکامات بجامانده از قلعه و قطعات سفال و سکه کشف شده از آن میتوان آن را از قلاع اسماعیلیه دانست. فضای محوطه بالای قلعه حدود ۳۰۰متر را شامل میشود. پلان معماری قلعه مستطیل شکل و از سنگ لاشه وملات ساروج ساخته شده و دارای حصار بلند و برجهایی جهت دیدبانی بوده است. راحت ترین معبر دست یابی به قلعه از سمت دیواره شرقی است که احتمالاً ساختمانی در اینجا برای کنترل و بازرسی افراد ورودی وجود داشته است. از وضعیت ظاهری قلعه چنین بر میآید که دردوره سلجوقیان و ایلخانی مسکونی بوده تاسیسات قلعه به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی چون زلزله و باران آسیبهای زیادی دیده و هم اکنون بسیار در هم ریخته است. احتمالاً این قلعه مورد استفاده امرا وحکام دوره ساسانی نیز بوده واز آنجا نواحی زیر کوه و ارتباط آن با هرات و دیگر شهرهای افغانستان کنونی را زیر نظر داشتهاند. اینقلعه کی از زیباتریت ودر عینحال مخوفترین قلاع خراسان جنوبی است و سالها مرکز دیده بانی حکومت حکام ایالت قهستان بوده است. بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی کشور، با نور و دود آتشی که برفراز قلعه کوه روشن میکردند حکام قهستان که در قلعه کوه قاین بودند را از خطر اگاه میکردند.
این اثربا شماره ثبت: ۱۵۲۸۰ در تاریخ ثبت: ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است.
دژ زیرزمینی نیک
«دژ زیرزمینی نیک قائن» که از دورههای باستانی تا دوره اسلامی محل سکونت بود. این دژ تاریخی در درون «تپه نیک» واقع شده و به عنوان یک زیستگاه مخفی کاربرد داشته است. «فضاهای داخلی دژ زیرزمینی «نیک» شامل، اتاقها راهروها، هشتی مرکزی و یک سالن است که این فضاهای معماری بدون زوایای منظم ساخته شده است. راهروی اصلی این دژ با شیب ملایم به طرف بالا و سطح زمین امتداد دارد و در نزدیکی سطح زمین مسدود میشود.» «دژ زیرزمینی نیک» در فاصله ۳۵ کیلومتری شهرستان قائن در روستای نیک قرار گرفته است.
خانه سلطانی
بنای قدیمی خانه سلطانی یکی از آثار تاریخی شهرقائن مربوط به دوران زندیه در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است. این خانه که در محدوده بافت تاریخی شهر قائن قراردارد، درگذشته متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قائنات بود. کاربری این بنا در حال حاضر نیز مسکونی است و ازنظر ایستایی در وضعیت مطلوبی به سرمی برد. لازم به ذکراست، این بنا با توجه به اینکه دربافت تاریخی قائن قرارگرفته، از ارزش معماری قابل توجهی برخوردار است.
بنای رباط چاهک
بنای تاریخی رباط چاهک واقع در شهرستان قائن مربوط به دوران صفویه در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است. رباط چاهک در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی قائن قراردارد. این بنا دارای ایوانی مربع شکل، پنج ایوانچه متصل به اتاقهای پشتی و یک راهرو طویل با ایوانچههای متعدد است.
جاوااسکریپت (به انگلیسی: JavaScript) زبان برنامه نویسی اسکریپت مبتی بر اشیاء
است که توسط NetScape تولید شدهاست. این زبان، یک زبان شیگرااست که بر اساس
استاندارد ECMA-262 Edition 3 نوشته شدهاست.
علیرغم اشتباه عمومی، زبان جاوا اسکریت با زبان جاوا ارتباطی ندارد، اگر چه ساختار این زبان به سی پلاس پلاس(++C) و جاوا شباهت دارد؛ که این امر برای یادگیری آسان در نظر گرفته شدهاست. از همینرو دستورهای متداول مانند if, for, try..catch ,"while" و... در این زبان هم یافت میگردند.
این زبان میتواند هم به صورت ساخت یافته و هم به صورت شی گرا مورد استفاده قرار گیرد. در این زبان اشیاء با اضافه شدن متدها و خصوصیات پویا به اشیاء خالی ساخته میشوند، بر خلاف جاوا. بعد از ساخته شدن یک شی به روش فوق، این شی میتواند به عنوان نمونهای برای ساخته شدن اشیاء مشابه مورد استفاده قرار گیرد.
به علت این قابلیت زبان جاوااسکریپت برای ساختن نمونه از سیستم مناسب میباشد.
کاربرد گسترده این زبان در سایتها و صفحات اینترنی میباشد و به کمک این زبان میتوان به اشیاء داخل صفحات HTML دسترسی پیدا کرد و آنها را تغییر داد. به همین علت برای پویا نمایی در سمت کاربر، از این زبان استفاده میشود.
جاوا اسکریپت را در ابتدا شخصی به نام برندان ایچ در شرکت Netscape با نام Mocha طراحی نمود. این نام بعدا به LiveScript و نهایتا به جاوا اسکریپت تغییر یافت.این تغییر نام تقریبا با افزوده شدن پشتیبانی از جاوا در مرورگر وب Netscape Navigator همزمانی دارد. اولین نسخهٔ جاوا اسکریپت در نسخه 2.0B3 این مرورگر در دسامبر ۱۹۹۵ معرفی و عرضه شد. این نام گذاری منجر به سردرگمیهای زیادی شده و این ابهام را ایجاد میکند که جاوا اسکریپت با جاوا مرتبط است در حالی که این طور نیست. عدهٔ زیادی این کار را یک ترفند تجاری برای به دست آوردن بخشی از بازار جاوا که در آن موقع زبان جدید مطرح برای برنامه نویسی تحت وب بود میدانند.
به دلیل موفقیت عمدهٔ جاوا اسکریپت در نقش زبان نویسهای سمت کارخواه (client side scripting language) برای صفحات وب، مایکروسافت یک نسخه سازگار از این زبان را ایجاد کرد و به علت مشکلات حقوقی آن را Jscript نامید. این زبان در نسخه ۳٫۰ از مرورگر اینترنت اکسپلورر و در آگوست ۱۹۹۶ داده شد. تفاوتهای این دو زبان به حدی جزیی است که اغلب Jscript و جاوا اسکریپت به جای هم به کار میروند. هرچند که مایکروسافت در اینجا چند ده دلیل برای تفاوت Jscript با استاندارد ECMA مطرح میکند.
Netscape جاوا اسکریپت را به سازمان Ecma International برای استاندارد سازی ارسال کردهاست و نتیجه نسخهٔ استاندارد شدهای به نام ECMA Script است.
جاوا اسکریپت به یکی از زبانهای برنامه نویسی پر طرفدار در وب تبدیل شدهاست. هر چند ابتدا بسیاری از برنامه نویسان حرفهای زبان را کم ارزش تلقی میکردند چون مخاطبین آن نویسندگان صفحات وب و آماتورهای این چنینی بودند. ظهور ایجکس بار دیگر جاوا اسکریپت را در معرض توجه قرار داد و برنامه نویسان حرفهای بیشتری را به خود جذب نمود. نتیجه ازدیاد فریمورک و کتابخانههای جامعی در این زمینه، بهبود شیوههای رایج برنامه نویسی در جاوا اسکریپت و افزایش کاربرد جاوا اسکریپت خارج از وب است.
زبان امری و ساخت یافته
جاوا اسکریپت از تمامی نحو ساختاری زبان C پشتیبانی میکند. مانند گزاره (if و switch و حلقههای while و...) یک مورد استثنا تعیین حوزهٔ متغیرهاست: تعریف حوزه در حد block در جاوا اسکریپت وجود ندارد. هر چند جاوا اسکریپت ۱٫۷ با کلمهٔ کلیدی let این نوع حوزه دهی را امکان پذیر میسازد. مانند c در جاوا اسکریپت بین عبارت و گزاره تفاوت وجود دارد.
پویایی
؛ تایپ دهی پویا: مانند اکثر زبانهای نویسهای تایپ به مقدارها منسوب میگردد و نه به متغیرها. برای مثال متغیر x ممکن است به یک عدد وابسته سازی شود، و بعداً به یک رشته. جاوا اسکریپت برای تعیین تایپ شی راههای مختلفی از جمله تایپ دهی اردکی (duck typing) را دارد.
؛ تایپ دهی ضعیف: زبان جاوا اسکریپت از نظر تایپ دهی ضعیف به شمار میآید و در آن نتیجهٔ عملیاتی مانند ۵ + “۳۷”، عبارت “۵۳۷” خواهد بود. (عدد را با رشته جمع کردهاست)
؛ اشیا به دید آرایههای انتسابی: جاوا اسکیرپت تقریبا تماما بر اساس اشیا است. اشیا، آرایههای انتسابی به همراه یک «ساختار شماتیک» هستند. نام ویژگی اشیا، کلیدهای آرایه انتسابی هستند و درواقع obj.x = ۱۰ با obj[“x”] = ۱۰ هم ارز هستند و شیوه نگارش با نقطه صرفا یک سهولت نحوی است. ویژگیها و مقدارهایشان در زمان اجرا قابلیت تغییر اضافه و حذف دارند. همچنین میتوان روی ویژگیهای یک شی با ساختار for … in پیمایش کرد.
؛ ارزیابی در زمان اجرا: جاوااسکریپا یک تابع eval دارد که قادر است گزارههای تولید شده در یک رشته در زمان اجرا را، اجرا کند.
تابعی بودن: توابع موجوداتی «درجه اول» محسوب میشوند، یعنی خود یک شی هستند. بنابراین میتوانند ویژگی داشته باشند، در آرگومانهای تابعها داده شوند و مانند هر شی دیگری با آنها رفتار شود
؛ توابع داخلی و بستارها: توابع داخلی (توابع تعریف شده داخل یک تابع دیگر) هر بار که تابع بیرونی فرا خوانده شود، ایجاد میشوند و متغیرهای توابع بیرونی تا زمانی که تابع داخلی وجود داشته باشد، وجود خواهند داشت، حتی پس از اتمام آن فراخوانی از تابع بیرونی. (مثال: اگر تابع داخلی به عنوان مقدار برگشتی تابع باشد، هنوز به متغیرهای تابع بیرونی دسترسی دارد) – این مکانیزم بستار گرفتن در جاوا اسکریپت است.
ساختار شماتیک» محوری
ساختار شماتیک: جاوا اسکریپت به جای ردهها برای تعریف ویژگیهای اشیا، که شامل متدها و وراثت است از «ساختار شماتیک» استفاده میکند (پیشنمونه). امکان شبیه سازی بسیاری از امکانات رده-محور با ساختارهای شماتیک جاوا اسکریپت امکان پذیر است.
توابع در نقش سازندهٔ اشیا
برای توابع علاوه بر نقش عادی، به عنوان سازنده ی اشیا هم عمل میکنند. آوردن یک new قبل فراخوانی تابع، آن را با کلمهٔ کلیدی this وابسته سازی شده به شی جدید اجرا میکند. ویژگی prototype از تابع مورد نظر، ساختار شماتیک شی جدید را مشخص میکند.
؛ توابع در نقش متد: بر خلاف بیشتر زبانهای شی گرا تفاوتی میان تعریف تابع و متد وجود ندارد. بلکه تفاوت در زمان فراخوانی تابع است، زمانی که یک تابع به عنوان متد یک شی فراخوانده میشود کلمهٔ کلیدی this محلی آن تابع به شی مورد نظر وابسته سازی میشود.
جاوا اسکریپت برای تامین اشیا و متدها که با آنها تعامل کند به یک محیط اجرایی (مانند مرورگر وب) نیاز دارد تا بتواند به این ترتیب با دنیای خارج ارتباط برقرار کند. همچنین برای دسترسی به سایر نویسهها (include) هم به این محیط نیازمند است (مانند تگ <script>در HTML). (البته این یک ویژگی زبانی نیست اما در عمل اغلب این طور پیاده سازی شدهاست)
؛ تعداد متغیر پارامتر (variadic): تعداد نامعینی پارامتر را میتوان به یک تابع ارسال نمود. تابع میتواند هم از طریق پارامترهای رسمی و هم از طریق شی محلی arguments به آنها دسترسی داشته باشد.
Literalهای آرایه و شی
مانند بسیاری از زبانهای نویسهای آرایهها و اشیا (که در زبانهای دیگر همان آرایههای انتسابی هستند) را میتوان با یک نحو موجز ایجاد و توصیف نمود. در واقع این شیوهٔ نگارش پایهٔ قالب دادهای جیسون هم هست.
عبارات منظم
جاوا اسکریپت به شیوهای مشابه زبان پرل از عبارات منظم پشتیبانی میکند که نحوی قدرتمند و موجز را به شکلی فراتر از توابع پیش ساخته برای کار با رشتهها، فراهم میکند.
انواع زیر جزو انواع دادههای قابل دسترس در زبان جاوا اسکریپت است. در استاندارد ECMA انواع دیگری هم تعریف شده که صرفا داخلی است و برای پیاده سازی است.
تعریف نشده: این تایپ فقط یک مقدار با نام undefined دارد و متعلق به تمام متغییرهای مقدار دهی نشدهاست
نوع تهی: نوع تهی هم فقط یک مقدار دارد با نام null
نوع دودویی: نمایندهٔ یک مقدار منطقی است و دو مقدار true و false را میپذیرد.
نوع رشته: در بر گیرندهٔ تمام رشتههای متناهی از ۰ یا بیشتر عنصر ۱۶ بیتی بدون علامت است. این عناصر با اندیسهای نامنفی قابل دسترسی هستند. طول رشته تعداد عناصر داخل آن و طول رشتهٔ تهی برابر ۰ است.
زمانی که رشته حاوی متن واقعی باشد هر عنصر به عنوان یک واحد UTF-16 در نظر گرفته میشود (مستقل از این که شیوهٔ واقعی نگه داری رشته چه باشد). تمام عملیات بر روی رشتهها آنها را به عنوان اعداد صحیح بدون علامت در نظر میگیرند و تضمین کنندهٔ تولید رشته به حالت normalize شده نیست و تضمینهای خاص زمانی هم ندارد. علت این تصمیم گیری سادگی در پیاده سازی ذکر شدهاست.
نوع عدد: نوع عدد در جاوا اسکریپت مطابق با استادارد IEEE برای اعداد شناور دودویی است (با اندکی تفاوت).
نوع شی: شی در جاوا اسکریپت یک مجموعه بدون ترتیب از ویژگیها است. هر ویژگی میتواند داخلی، فقط-خواندنی، غیر قابل حذف، و غیر قابل پیمایش باشد (یا ترکیبی از اینها یا هیچ کدام)
تبدیلات خودکار
این زبان دارای تبدیلات خود کار بین این انواع دادهای است.
زمانی که بخواهد یک if را ارزیابی کند یا از عملگرهای منطقی ! و && و || استفاده شود، تبدیل به نوع دودویی را انجام میدهد. مقادیر ۰ و ۰- و NaN به false و سایر مقادیر عددی به true نگاشت میگردد. همچنین رشتهٔ تهی false و سایر رشتهها true در نظر گرفته میشود. انواع شی و تابع true و undefined و null هم false در نظر گرفته میشود.
زمانی که یکی از عملوندهای عملگر + رشته باشد، تبدیل به رشته صورت میگیرد، مانند ۵ + “۳۷” که میشود “۵۳۷”
عملگرهای دیگری عددی (جز جمع) منجر به تبدیل به عدد میگردد مانند ۳ – “۵۷” که مقدار عددی ۳۴- را به دست میدهد.
علیرغم اشتباه عمومی، زبان جاوا اسکریت با زبان جاوا ارتباطی ندارد، اگر چه ساختار این زبان به سی پلاس پلاس(++C) و جاوا شباهت دارد؛ که این امر برای یادگیری آسان در نظر گرفته شدهاست. از همینرو دستورهای متداول مانند if, for, try..catch ,"while" و... در این زبان هم یافت میگردند.
این زبان میتواند هم به صورت ساخت یافته و هم به صورت شی گرا مورد استفاده قرار گیرد. در این زبان اشیاء با اضافه شدن متدها و خصوصیات پویا به اشیاء خالی ساخته میشوند، بر خلاف جاوا. بعد از ساخته شدن یک شی به روش فوق، این شی میتواند به عنوان نمونهای برای ساخته شدن اشیاء مشابه مورد استفاده قرار گیرد.
به علت این قابلیت زبان جاوااسکریپت برای ساختن نمونه از سیستم مناسب میباشد.
کاربرد گسترده این زبان در سایتها و صفحات اینترنی میباشد و به کمک این زبان میتوان به اشیاء داخل صفحات HTML دسترسی پیدا کرد و آنها را تغییر داد. به همین علت برای پویا نمایی در سمت کاربر، از این زبان استفاده میشود.
جاوا اسکریپت را در ابتدا شخصی به نام برندان ایچ در شرکت Netscape با نام Mocha طراحی نمود. این نام بعدا به LiveScript و نهایتا به جاوا اسکریپت تغییر یافت.این تغییر نام تقریبا با افزوده شدن پشتیبانی از جاوا در مرورگر وب Netscape Navigator همزمانی دارد. اولین نسخهٔ جاوا اسکریپت در نسخه 2.0B3 این مرورگر در دسامبر ۱۹۹۵ معرفی و عرضه شد. این نام گذاری منجر به سردرگمیهای زیادی شده و این ابهام را ایجاد میکند که جاوا اسکریپت با جاوا مرتبط است در حالی که این طور نیست. عدهٔ زیادی این کار را یک ترفند تجاری برای به دست آوردن بخشی از بازار جاوا که در آن موقع زبان جدید مطرح برای برنامه نویسی تحت وب بود میدانند.
به دلیل موفقیت عمدهٔ جاوا اسکریپت در نقش زبان نویسهای سمت کارخواه (client side scripting language) برای صفحات وب، مایکروسافت یک نسخه سازگار از این زبان را ایجاد کرد و به علت مشکلات حقوقی آن را Jscript نامید. این زبان در نسخه ۳٫۰ از مرورگر اینترنت اکسپلورر و در آگوست ۱۹۹۶ داده شد. تفاوتهای این دو زبان به حدی جزیی است که اغلب Jscript و جاوا اسکریپت به جای هم به کار میروند. هرچند که مایکروسافت در اینجا چند ده دلیل برای تفاوت Jscript با استاندارد ECMA مطرح میکند.
Netscape جاوا اسکریپت را به سازمان Ecma International برای استاندارد سازی ارسال کردهاست و نتیجه نسخهٔ استاندارد شدهای به نام ECMA Script است.
جاوا اسکریپت به یکی از زبانهای برنامه نویسی پر طرفدار در وب تبدیل شدهاست. هر چند ابتدا بسیاری از برنامه نویسان حرفهای زبان را کم ارزش تلقی میکردند چون مخاطبین آن نویسندگان صفحات وب و آماتورهای این چنینی بودند. ظهور ایجکس بار دیگر جاوا اسکریپت را در معرض توجه قرار داد و برنامه نویسان حرفهای بیشتری را به خود جذب نمود. نتیجه ازدیاد فریمورک و کتابخانههای جامعی در این زمینه، بهبود شیوههای رایج برنامه نویسی در جاوا اسکریپت و افزایش کاربرد جاوا اسکریپت خارج از وب است.
زبان امری و ساخت یافته
جاوا اسکریپت از تمامی نحو ساختاری زبان C پشتیبانی میکند. مانند گزاره (if و switch و حلقههای while و...) یک مورد استثنا تعیین حوزهٔ متغیرهاست: تعریف حوزه در حد block در جاوا اسکریپت وجود ندارد. هر چند جاوا اسکریپت ۱٫۷ با کلمهٔ کلیدی let این نوع حوزه دهی را امکان پذیر میسازد. مانند c در جاوا اسکریپت بین عبارت و گزاره تفاوت وجود دارد.
پویایی
؛ تایپ دهی پویا: مانند اکثر زبانهای نویسهای تایپ به مقدارها منسوب میگردد و نه به متغیرها. برای مثال متغیر x ممکن است به یک عدد وابسته سازی شود، و بعداً به یک رشته. جاوا اسکریپت برای تعیین تایپ شی راههای مختلفی از جمله تایپ دهی اردکی (duck typing) را دارد.
؛ تایپ دهی ضعیف: زبان جاوا اسکریپت از نظر تایپ دهی ضعیف به شمار میآید و در آن نتیجهٔ عملیاتی مانند ۵ + “۳۷”، عبارت “۵۳۷” خواهد بود. (عدد را با رشته جمع کردهاست)
؛ اشیا به دید آرایههای انتسابی: جاوا اسکیرپت تقریبا تماما بر اساس اشیا است. اشیا، آرایههای انتسابی به همراه یک «ساختار شماتیک» هستند. نام ویژگی اشیا، کلیدهای آرایه انتسابی هستند و درواقع obj.x = ۱۰ با obj[“x”] = ۱۰ هم ارز هستند و شیوه نگارش با نقطه صرفا یک سهولت نحوی است. ویژگیها و مقدارهایشان در زمان اجرا قابلیت تغییر اضافه و حذف دارند. همچنین میتوان روی ویژگیهای یک شی با ساختار for … in پیمایش کرد.
؛ ارزیابی در زمان اجرا: جاوااسکریپا یک تابع eval دارد که قادر است گزارههای تولید شده در یک رشته در زمان اجرا را، اجرا کند.
تابعی بودن: توابع موجوداتی «درجه اول» محسوب میشوند، یعنی خود یک شی هستند. بنابراین میتوانند ویژگی داشته باشند، در آرگومانهای تابعها داده شوند و مانند هر شی دیگری با آنها رفتار شود
؛ توابع داخلی و بستارها: توابع داخلی (توابع تعریف شده داخل یک تابع دیگر) هر بار که تابع بیرونی فرا خوانده شود، ایجاد میشوند و متغیرهای توابع بیرونی تا زمانی که تابع داخلی وجود داشته باشد، وجود خواهند داشت، حتی پس از اتمام آن فراخوانی از تابع بیرونی. (مثال: اگر تابع داخلی به عنوان مقدار برگشتی تابع باشد، هنوز به متغیرهای تابع بیرونی دسترسی دارد) – این مکانیزم بستار گرفتن در جاوا اسکریپت است.
ساختار شماتیک» محوری
ساختار شماتیک: جاوا اسکریپت به جای ردهها برای تعریف ویژگیهای اشیا، که شامل متدها و وراثت است از «ساختار شماتیک» استفاده میکند (پیشنمونه). امکان شبیه سازی بسیاری از امکانات رده-محور با ساختارهای شماتیک جاوا اسکریپت امکان پذیر است.
توابع در نقش سازندهٔ اشیا
برای توابع علاوه بر نقش عادی، به عنوان سازنده ی اشیا هم عمل میکنند. آوردن یک new قبل فراخوانی تابع، آن را با کلمهٔ کلیدی this وابسته سازی شده به شی جدید اجرا میکند. ویژگی prototype از تابع مورد نظر، ساختار شماتیک شی جدید را مشخص میکند.
؛ توابع در نقش متد: بر خلاف بیشتر زبانهای شی گرا تفاوتی میان تعریف تابع و متد وجود ندارد. بلکه تفاوت در زمان فراخوانی تابع است، زمانی که یک تابع به عنوان متد یک شی فراخوانده میشود کلمهٔ کلیدی this محلی آن تابع به شی مورد نظر وابسته سازی میشود.
جاوا اسکریپت برای تامین اشیا و متدها که با آنها تعامل کند به یک محیط اجرایی (مانند مرورگر وب) نیاز دارد تا بتواند به این ترتیب با دنیای خارج ارتباط برقرار کند. همچنین برای دسترسی به سایر نویسهها (include) هم به این محیط نیازمند است (مانند تگ <script>در HTML). (البته این یک ویژگی زبانی نیست اما در عمل اغلب این طور پیاده سازی شدهاست)
؛ تعداد متغیر پارامتر (variadic): تعداد نامعینی پارامتر را میتوان به یک تابع ارسال نمود. تابع میتواند هم از طریق پارامترهای رسمی و هم از طریق شی محلی arguments به آنها دسترسی داشته باشد.
Literalهای آرایه و شی
مانند بسیاری از زبانهای نویسهای آرایهها و اشیا (که در زبانهای دیگر همان آرایههای انتسابی هستند) را میتوان با یک نحو موجز ایجاد و توصیف نمود. در واقع این شیوهٔ نگارش پایهٔ قالب دادهای جیسون هم هست.
عبارات منظم
جاوا اسکریپت به شیوهای مشابه زبان پرل از عبارات منظم پشتیبانی میکند که نحوی قدرتمند و موجز را به شکلی فراتر از توابع پیش ساخته برای کار با رشتهها، فراهم میکند.
انواع زیر جزو انواع دادههای قابل دسترس در زبان جاوا اسکریپت است. در استاندارد ECMA انواع دیگری هم تعریف شده که صرفا داخلی است و برای پیاده سازی است.
تعریف نشده: این تایپ فقط یک مقدار با نام undefined دارد و متعلق به تمام متغییرهای مقدار دهی نشدهاست
نوع تهی: نوع تهی هم فقط یک مقدار دارد با نام null
نوع دودویی: نمایندهٔ یک مقدار منطقی است و دو مقدار true و false را میپذیرد.
نوع رشته: در بر گیرندهٔ تمام رشتههای متناهی از ۰ یا بیشتر عنصر ۱۶ بیتی بدون علامت است. این عناصر با اندیسهای نامنفی قابل دسترسی هستند. طول رشته تعداد عناصر داخل آن و طول رشتهٔ تهی برابر ۰ است.
زمانی که رشته حاوی متن واقعی باشد هر عنصر به عنوان یک واحد UTF-16 در نظر گرفته میشود (مستقل از این که شیوهٔ واقعی نگه داری رشته چه باشد). تمام عملیات بر روی رشتهها آنها را به عنوان اعداد صحیح بدون علامت در نظر میگیرند و تضمین کنندهٔ تولید رشته به حالت normalize شده نیست و تضمینهای خاص زمانی هم ندارد. علت این تصمیم گیری سادگی در پیاده سازی ذکر شدهاست.
نوع عدد: نوع عدد در جاوا اسکریپت مطابق با استادارد IEEE برای اعداد شناور دودویی است (با اندکی تفاوت).
نوع شی: شی در جاوا اسکریپت یک مجموعه بدون ترتیب از ویژگیها است. هر ویژگی میتواند داخلی، فقط-خواندنی، غیر قابل حذف، و غیر قابل پیمایش باشد (یا ترکیبی از اینها یا هیچ کدام)
تبدیلات خودکار
این زبان دارای تبدیلات خود کار بین این انواع دادهای است.
زمانی که بخواهد یک if را ارزیابی کند یا از عملگرهای منطقی ! و && و || استفاده شود، تبدیل به نوع دودویی را انجام میدهد. مقادیر ۰ و ۰- و NaN به false و سایر مقادیر عددی به true نگاشت میگردد. همچنین رشتهٔ تهی false و سایر رشتهها true در نظر گرفته میشود. انواع شی و تابع true و undefined و null هم false در نظر گرفته میشود.
زمانی که یکی از عملوندهای عملگر + رشته باشد، تبدیل به رشته صورت میگیرد، مانند ۵ + “۳۷” که میشود “۵۳۷”
عملگرهای دیگری عددی (جز جمع) منجر به تبدیل به عدد میگردد مانند ۳ – “۵۷” که مقدار عددی ۳۴- را به دست میدهد.